Tại bài này, đồng chí Đạt nói có mấy cái sai về bẫy thu nhập trung bình ở Việt Nam.
Thứ nhất, đồng
chí Đạt nói: “Áp dụng công thức tính toán, chúng tôi tính được rằng để Việt Nam
nâng cao thu nhập gấp đôi trong vòng 10 năm thì tăng trưởng phải đạt 7,2%/năm.
Nhưng những năm vừa qua kinh tế nước ta chỉ tăng trưởng trung bình 5,5%, đây là
mức tăng khá thấp so với tốc độ cần thiết để sau 10 năm gia tăng thu nhập bình
quân đầu người lên gấp đôi”.
Tính toán
trên là tính toán đơn giản (compound annual growth rate, CAGR), có thể dễ dàng
thực hiện trên excel bằng một phép tính; và đúng là để cho một đại lượng gì đó
tăng lên gấp đôi trong 10 năm thì đại lượng đó cần phải tăng trưởng trung bình
mỗi năm gần 7,2%. Rất rõ ràng, không có gì là khó hiểu hoặc ghê gớm ở đây cả.
Điều đáng
nói là tính toán trên (và của đồng chí Đạt) chỉ đúng cho trường hợp là GDP của Việt
Nam, chứ không phải là GDP/đầu người của Việt Nam. Vì cái thứ 2 còn có thêm đại
lượng nữa là tăng trưởng dân số. Ở đây, nếu muốn GDP/đầu người tăng gấp 2 lần
(lớn gấp đôi) trong 10 năm thì tăng trưởng GDP còn phải cao hơn 7,2%/năm. Giả sử
tốc độ tăng dân số mỗi năm của Việt Nam trong 10 năm tới là 1%/năm thì Việt Nam
cần phải đạt tăng trưởng GDP là 8,2%/năm.
Không nói
thì cũng biết là 7,2%/năm đã là khó, đến 8,2%/năm thì càng khó hơn, và hầu như
chẳng có phép mầu nào để đạt được tốc độ tăng trưởng này liên tục trong vòng 10
năm (dù là tính trung bình). Có thể có đồng chí sẽ lấy ví dụ của Trung Quốc tăng
trưởng tới 8%-9%/năm trong suốt 2, 3 thập kỷ qua và ngay cả Việt Nam với tốc độ
trên 7%/năm trong thập kỷ trước để phản biện lại. Nhưng tớ thì thấy rằng thời đại
tăng trưởng nhanh (mà không đổ vỡ, không trả giá sau này) đã qua rồi. Cũng chẳng
có bằng chứng gì thuyết phục cho lắm nhưng cứ hình dung con lợn được thúc lớn bằng
thuốc tăng trọng nhanh đến nỗi nhiều khi chân nó bị gẫy vì không chịu nổi sức nặng
của bản thân và vì chất lượng xương quá yếu không theo kịp đà lớn về thân xác của nó. Tóm lại là “giục tốc bất đạt”, đơn
giản thế thôi.
Có lẽ cũng
hiểu được thế nên mấy đồng chí Việt Nam mới thôi mơ mộng hão huyền bằng cách đặt
mục tiêu tăng trưởng trong các kế hoạch 5 năm và dài hơn ở mức thấp hơn nhiều,
mặc dù cũng những con người đó và các đồng chí của họ vốn có những cái đầu rất bốc, rất lạc quan cách mạng.
Thứ hai, đồng chí
Đạt nói: “Nhìn chung hiện nay chúng ta đã bước vào nước thu nhập trung bình
thấp, nhưng để thoát khỏi ngưỡng thu nhập trung bình thấp thì phải duy trì tốc
độ tăng trưởng cao trên 7,2%/năm, trong điều kiện mức tăng trưởng này kéo dài
và bền vững. Nếu không nguy cơ Việt Nam vẫn chỉ ở trong nước thu nhập trung
bình thấp là hiện hữu và nguy cơ ấy rất cao.”
Đoạn trích trên
không nói rõ là Việt Nam cần phải tăng trưởng 7,2%/năm trong bao năm, nhưng kết
hợp với đoạn trích đầu tiên thì có thể hiểu là đồng chí Đạt muốn nói đến quãng
thời gian 10 năm. Không hiểu tại sao đồng chí Đạt lại đặt ra mục tiêu phải tăng
trưởng thu nhập gấp đôi trong vòng 10 năm nữa (hiện đang ở mức gần 2.000
USD/người lên 4.000). Phải chăng đồng
chí muốn nói là khi thu nhập đầu người đạt 4.000 USD, tức mức trung bình cao, sẽ
đồng nghĩa là Việt Nam đã thoát khỏi bẫy
thu nhập trung bình vì đã lọt vào
nhóm thu nhập trung bình cao?
Nếu đúng thế thì
nhầm, cả về khái niệm lẫn kỹ thuật. Về khái niệm, bẫy thu nhập trung bình xảy
ra khi một nền kinh tế vốn có tốc độ tăng trưởng cao bị mắc kẹt mãi ở nhóm các
nền kinh tế có mức thu nhập trung bình mà không thể (khó) dần tiệm cận đến nhóm
nền kinh tế có thu nhập cao hơn được. Tất nhiên khi đó thì tăng trưởng GDP của
nước này sẽ bằng hoặc nhỏ hơn tăng trưởng GDP của nhóm nước thu nhập cao, làm
cho cự ly cách biệt về thu nhập giữa 2 nhóm không thay đổi hoặc thậm chí còn doãng rộng theo thời gian.
Như vậy, về khái
niệm, tăng trưởng ở mức bao nhiêu (ở đây là 7,2% như mong muốn) không quan trọng
bằng việc duy trì được tăng trưởng lớn hơn nhóm nước so sánh là đủ để Việt Nam dần
tiệm tiến đến nhóm nước có thu nhập cao, tức là không bị vướng vào bẫy thu nhập trung bình. Giả thiết là các nước
thuộc nhóm thu nhập cao có tốc độ tăng trưởng là 3%, 4%/năm trong 10 năm tới.
Lúc đó thì chỉ cần Việt Nam tăng trưởng với tốc độ như hiện tại, 5%-6%/năm là
thừa đủ để xóa dần cự ly về thu nhập với nhóm có thu nhập cao này (còn để xóa hết
thì phải mất đến nhiều chục năm, kể cả với tốc độ tăng trưởng cao hơn!).
Về mặt kỹ thuật,
cái ngưỡng 4000 hoặc 11000 trong định nghĩa của đồng chí Đạt chỉ đúng với hiện
tại, chứ không còn đúng với tương lai. Với sự có mặt của lạm phát của USD thì
4000 hay 11000 USD hiện nay sẽ không bằng chính chúng về giá trị (sức mua)
trong 5, 10, 20 năm nữa. Lúc đó, ngưỡng thu nhập trung bình cao phải là, ví dụ,
11000, 14000 và 18000. Như thế, ngay cả khi Việt Nam đạt được tốc độ tăng trưởng
GDP đầu người 7,2%/năm như đồng chí Đạt mong muốn thì cũng không thể đạt được
ngưỡng thu nhập khởi điểm của nhóm trung bình cao trong 10 năm nữa, mà phải là
một con số lớn hơn, tỷ như 12 năm.
Nói lằng nhằng thế
để tóm lại rằng con số 7,2% và 10 năm mà đồng chí Đạt đưa ra chẳng có ý nghĩa,
chẳng ăn nhập gì ở đây cả.
Thứ ba, trong đoạn
trích thứ 2 dường như đồng chí Đạt đánh đồng giữa bẫy thu nhập trung bình với (mức)
thu nhập trung bình thấp. Nếu đúng vậy thì cũng là một nhầm lẫn. Như đã nói, chừng
nào tăng trưởng của Việt Nam vẫn lớn hơn tăng trưởng của nhóm nước thu nhập cao
thì Việt Nam vẫn (nên/cần) được cho là không bị vướng vào bẫy thu nhập trung
bình (chứ không có khái niệm “bẫy thu nhập trung bình thấp” hay “bẫy thu nhập
trung bình cao”). Ngược lại, cho dù có tăng trưởng nhanh chóng (ở mức 7,2% như đồng
chí Đạt muốn) để lọt vào nhóm nước có thu nhập trung bình cao và/nhưng sau đó
tăng trưởng lại tụt giảm xuống dưới mức của nhóm thu nhập cao thì Việt Nam vẫn
cứ bị vướng vào bẫy thu nhập trung bình. Nói cách khác, tăng trưởng bao nhiêu (trong
vòng một thời gian nhất định, ở đây là 10 năm như đồng chí Đạt muốn) để thoát
khỏi nhóm nước thu nhập trung bình thấp
không phải là điều kiện cần/đủ để thoát khỏi bẫy thu nhập trung bình (không có “thấp” hay “cao”).
Còn tất nhiên nếu
đạt được tốc độ tăng trưởng đâu đó trên 7%/năm trong thời hạn không xác định
(vài chục năm) thì là quá tốt rồi, đủ để Việt Nam thoát khỏi hầu như mọi cái bẫy!
Nhưng, lại như đã nêu ở phần đầu, vấn đề là liệu tốc độ tăng trưởng trên 7% sẽ
được duy trì trong bao lâu?