Ngân sách đã đến
hồi gay cấn khi ngay cả đến vay để đảo nợ bù đắp thâm hụt dường như cũng đã trở
nên bất khả thi. Thế nhưng, các giải pháp được đưa ra vẫn chỉ là “ăn đong”, giật
từ chỗ nọ vá vào chỗ kia trong khi việc cần làm là cắt giảm chi tiêu từ ngân
sách thì chẳng thấy có động tĩnh gì mấy, ngoài một vài tiếng nói lạc lõng về
chuyện này.
Cắt giảm chi tiêu
khó thế ư? Xin trả lời luôn (hoặc xin lặp lại) là không thể, cho dù có thể những
người có trách nhiệm rất muốn làm, nếu mọi việc vẫn cứ “đúng quy trình” như hiện
tại!
Để minh họa cho kết
luận không có gì là mới và giật gân này, không cần lấy ví dụ để nói về “nhiệm vụ
bất khả thi” là cắt giảm biên chế, hãy lấy ví dụ về phong trào xây trụ sở làm
việc hoặc trụ sở hành chính tập trung. Báo chí đưa tin hiện các địa phương cả
nước đang đua nhau xây trụ sở hoành tráng, ít thì vài trăm tỷ, nhiều tỷ cả chục
ngàn tỷ. Và như một phản ứng tất nhiên, người ủng hộ phong trào này phần lớn là
quan chức, tuy ít về số lượng nhưng ở thế áp đảo vì có bảo bối là “đúng quy
trình”, và bởi vậy nên bất chấp bị phản đối thì hàng loạt trụ sở vẫn đã và sẽ
thi nhau mọc lên. Còn người phản đối thì áp đảo về số lượng (vì có nhiều dân
thường), với lý do phần lớn là ngân sách đang khó khăn thì không nên lãng phí,
chưa cần thiết. Lý do này là hợp lý nhưng rất tiếc là không có cái quy trình
nào quy định là nếu có những phản đối từ công luận như thế này thì phải dừng/thôi
các khoản chi tiêu có thể coi là lãng phí đó đi!
Cũng giống như mọi
khoản chi tiêu khác từ ngân sách, để hợp pháp hóa và xin được tiền ngân sách
thì việc đầu tiên là phải làm cho việc chi tiêu này trở nên quan trọng, không
thể không đừng được. Và việc này đã có cả một quy trình được quy định thành
(nhiều văn bản) luật hẳn hoi. Ở cấp lập và xin duyệt dự án xây dựng trụ sở, thế
nào trong đơn xin duyệt dự án cũng có những lý do rất thương tâm (và đáng sợ nữa)
như trụ sở đã xuống cấp nghiêm trọng, không đảm bảo an toàn (khéo mà sụp đổ sau
một ngày mưa nào đó), và/hoặc rất nhân văn, cao cả như để thực hiện một cửa
liên thông, để giảm phiền hà cho dân chúng khi làm các thủ tục hành chính
v.v...
Quy trình là vậy,
nhưng có thể những người làm ra cái quy trình này chưa kịp nghĩ đến việc bổ
sung một khiếm khuyết trong cái bước đầu tiên của quy trình này là nếu nhỡ khi
có nhiều cái dự án, nhiều việc phải chi, không thể không đừng, cùng một lúc được
đưa ra thì sao? Chẳng hạn, nói là trụ sở xuống cấp, không an toàn nên cần phải
xây, vậy những địa bàn của địa phương đó có những cái cầu cũ nát, có thể sập bất
cứ lúc nào cũng phải xây lại ngay thì sao? Như vậy, trong lúc cái khiếm khuyết
này cứ tồn tại sờ sờ ra đó thì rõ ràng việc muốn và xin làm cái gì hoàn toàn là
do một số ít quan chức có quyền lực và lợi ích liên quan ở địa phương quyết định,
và kết quả của quyết định này không nhất thiết phản ánh quyền lợi, lợi ích của
số đông là dân chúng nói chung và ngân sách nói riêng.
Công đoạn tiếp
theo trong quy trình đang nói đến là phê duyệt dự án đầu tư bởi cấp cao hơn,
lên đến cả các cơ quan bộ và trên đó nữa. Cơ sở để xem xét trước tiên là các
quy hoạch, kế hoạch đầu tư dài hạn. Nếu các dự án trụ sở này đã nằm trong quy
hoạch, kế hoạch đầu tư, xây dựng cơ bản được duyệt từ những năm trước thì đây
là một điểm cộng lớn, xác suất được phê duyệt là rất cao vì đã thỏa mãn một yêu
cầu quan trọng trong quy trình. Mà nếu không có thì cũng không là chuyện lớn
khi người ta gạch chân những từ trong dự án như “xuống cấp nghiêm trọng” (không
cho xây, mà sửa cũng không được, nếu để xảy ra tai nạn chết người thì ai chịu
trách nhiệm?), “để thực hiện một cửa liên thông” (không cho xây thì sao mà cải
cách hành chính được?).
Bước tiếp theo
trong công đoạn xét duyệt cũng quan trọng không kém là xem xét nguồn vốn, khả
năng cân đối vốn. Quy trình nêu rõ là chỉ bố trí vốn ngân sách khởi công mới
các dự án thật sự cấp bách, đáp ứng điều kiện: nằm trong quy hoạch đã được duyệt,
đã xác định rõ nguồn vốn và khả năng cân đối vốn ở từng cấp ngân sách (Thông tư
102/2015 TT-BTC). Theo quy trình này thì dự án xây trụ sở nếu không có trong
quy hoạch đã được duyệt sẽ hơi có vấn đề một chút, nhưng quy trình này không loại
trừ các dự án được bổ sung vào quy hoạch vì tính cấp bách của nó như nói ở
trên. Còn về nguồn vốn và cân đối vốn thì cũng không thành vấn đề vì trong dự
án xây trụ sở người lập đã chủ trương “thiếu ngân sách thì đổi đất” (ngụ ý
không phải cấu véo nhiều vào những khoản chi cần thiết khác, và vốn thì địa
phương lại “nhiều như đất”!).
Đại loại vậy, và
nếu cứ đúng quy trình như thế thì cấp có thẩm quyền nào không phê duyệt dự án?
Lý do nào để không duyệt? Tầm quan trọng, tính cấp bách thì đã quá rõ, đến vấn
đề quan trọng nhất (nhất là thời điểm “nhạy cảm” này) là tiền nong thì vốn của
địa phương tự bỏ ra, tự xoay sở mới là chủ yếu cơ mà? Vậy là qua được cửa ải
gian nan nhất trong quy trình.
Có điều, người
làm ra cái quy trình trên có thể cũng chưa kịp nghĩ đến việc bổ sung một khiếm
khuyết khác đó là nếu cứ phê duyệt rồi để cho địa phương “bóc ngắn cắn dài”,
“ăn” hết đất thì họ còn trông vào cái gì nữa để có vốn cho những dự án cấp bách
khác bây giờ và sau này, không lẽ lại để họ quay ra “ăn vạ” ngân sách trung
ương? Khả năng này là lớn, vì có những tỉnh nghèo nhưng vẫn cố xây trụ sở và
các công trình hoành tráng như tượng đài, để rồi thường xuyên nhận cứu đói, nhận
ngân sách trung ương cho các dự án đầu tư phát triển kinh tế xã hội. Nếu là một
quy trình đúng và tốt thì việc xây trụ sở và tượng đài này sẽ phải xếp hàng chờ
cho đến khi tất cả các dự án tốt và cấp bách khác như xây bệnh viện, trường học,
hạ tầng nông thôn, dạy nghề và tạo việc làm v.v... được hoàn tất.
Cứ như thế từ ở cấp
địa phương, và cứ như thế ở nhiều dự án chi tiêu tương tự dồn lên cấp trung
ương, được phê duyệt, hình thành nên dự toán chi ngân sách, và phải được Quốc hội
phê duyệt. Đến đây thì cũng có nhiều chỉ trích từ công luận rằng Quốc hội cũng
phải có trách nhiệm khi cứ bấm nút phê duyệt khi (biết rằng) ngân sách vẫn bị
tiêu xài lãng phí. Nhưng trách thế thì hơi... oan cho đại biểu Quốc hội. Quy
trình ngân sách là vậy, và đại biểu cũng đâu có biết làm gì hơn khi Chính phủ
trình ra một bản dự toán ngân sách vắn tắt với những hạng mục chi lớn (chi thường
xuyên, chi đầu tư phát triển v.v...) chứ đâu có kèm theo một bản danh sách hàng
nghìn, chục nghìn dự án chi tiêu từ địa phương đổ lên trung ương đâu? Và cho dù
có chăng nữa thì đại biểu Quốc hội làm sao mà “cãi” lại được cả một quy trình lập
và duyệt dự án “chặt chẽ, hiệu quả...., theo đúng các quy định của pháp luật...,
quán triệt chủ trương tiết kiệm ngay từ khâu lập dự toán...” (Thông tư 102),
như được lấy ví dụ trong các dự án xây trụ sở ở bài này.
Vậy thì điều mà đại
biểu có thể làm được chỉ còn là nâng lên đặt xuống con số dự toán này theo tinh
thần sao cho càng tiết kiệm, càng thấp càng... đỡ áy náy. Nhưng cách này cũng
không ổn vì muốn nâng lên đặt xuống thì cũng phải có cơ sở, không thể nói suông
được. Mà cơ sở thì Chính phủ nắm quá chắc, vì đã làm theo đúng quy trình mà
chính Quốc hội thông qua.
Lại có điều rằng
người làm ra cái quy trình này có thể cũng chưa kịp nghĩ đến việc bổ sung một
khiếm khuyết nữa trong quy trình là Quốc hội chẳng cần phải tranh cãi (với
Chính phủ) con số thu phải từng này, chi phải từng này, thâm hụt năm tới chỉ được
phép là bây nhiêu của GDP v.v... mà chỉ cần quy định rằng Chính phủ chỉ được
phép có thâm hụt không quá, ví dụ, 5% GDP; nếu quá thì (ai đó cụ thể trong)
Chính phủ phải chịu trách nhiệm (cụ thể như thế nào đó, ví dụ, mất chức), và/hoặc
Chính phủ phải đóng cửa hoạt động trong một thời gian (như ở Mỹ chẳng hạn), và
không có ngoại lệ, cũng như không có tình trạng chẳng ai bị làm sao cả. Quy
trình mà làm được thế thì may ra mới mong có chuyển biến về chi tiêu ngân sách,
từ trên (áp) xuống dưới.
No comments:
Post a Comment