Lâu lâu lại có dịp quay lại Nhật chơi, đi lang thang qua
mấy thành phố, từ Tokyo ngược lên Hokkaido rồi lại lộn xuống phía dưới, qua
Kyoto, Hiroshima rồi dừng chân tại Fukuoka phía Tây Nam của Nhật. Vừa đi vừa
quan sát cuộc sống thực tế của người Nhật diễn ra xung quanh, thấy nước Nhật
như vẫn còn đang chìm sâu trong “những thập kỷ mất mát”.
Những siêu thị đầy ắp hàng hóa, đầy ắp biển hạ giá nhân
mùa lễ tết nhưng vẫn khá vắng vẻ, trừ tầng hầm bán thực phẩm trở nên đặc nhộn
nhịp vào thời điểm tối muộn trong ngày khi các gian hàng thực phẩm chế biến sẵn
và tươi sống hạ đến nửa giá, trở thành thỏi nam châm khổng lồ hấp dẫn cả quý bà
quý ông ăn mặc lịch sự tay năm tay mười thi nhau nhặt đồ.
Những thành phố lớn nhưng chỉ đông đúc ở những con phố trung
tâm, khu du lịch. Rẽ vào những con đường nhỏ, ngay cả ban ngày cũng hiếm khi thấy
người. Cả một không gian tĩnh lặng cứ như đang trong giờ thiền. Lên xe buýt, tầu
điện ngầm, tầu hỏa hiếm khi thấy trẻ con, kể cả ngày cuối tuần. Khung cảnh thật
trái ngược với bầu không khí sôi động, nhộn nhịp, đầy sức sống như ở Singapore
hay các thành phố khác ở Đông Nam Á. Dường như cảm nhận rõ rệt hơn xã hội Nhật
không chỉ đang già hóa nhanh chóng mà còn dần lụi tàn như một cơ thể già nua dù
có phục thuốc thế nào cũng chỉ là kéo dài sự sống.
Nhớ lại những ngày đầu sang Nhật, học những bài học đầu
tiên với giáo sư Nhật. Câu hỏi thường trực trong đầu là tại sao một nước có nhiều
người tài giỏi, cần cù, kỷ luật, có tinh thần vì tập thể và dân chủ như vậy mà
sao lại chìm đắm mãi trong trì trệ với tăng trưởng trồi sụt, lúc âm lúc dương.
Học rồi chiêm nghiệm đủ kiểu vậy mà cho đến tận giờ cũng chẳng biết được câu trả
lời cho chắc chắn.
Người ta nói rằng thì là tại thiểu phát, tại Chính phủ
tăng thuế tiêu thụ (năm 1997 và 2014), tại lương thực tế của người làm công ăn
lương giảm, tại xã hội Nhật già hóa, thiếu lao động… Nhưng những nguyên nhân
này thực ra chỉ là hiện tượng, là hậu quả của nhau, khó mà “tóm đầu” được đâu
là nguyên nhân của mọi nguyên nhân.
Nếu nói là tại thiểu phát thì cũng cần phải trả lời rằng
điều gì tạo ra thiểu phát tại Nhật? Không phải đó là do xã hội già hóa, lực lượng
lao động giảm nên tăng trưởng suy giảm dẫn đến mức lương thực tế giảm làm cho sức
chi tiêu yếu đi hay sao? Nhưng nếu nói vậy thì cũng không ổn lắm. Chẳng phải một
phần do lương thực tế giảm, chi phí cuộc sống gia đình đắt đỏ nên người Nhật ngại
đẻ con, càng đẩy nhanh quá trình già hóa hay sao? Thực tế là có những đồng nghiệp
Nhật khi nói chuyện liên quan đến thu nhập đã chia sẻ rằng lương của họ ở Nhật
đã không được tăng trong nhiều năm.
Nếu nói là tại Nhật già hóa, thiếu lao động nên mới dẫn đến
kết cục ngày nay thì câu trả lời có sẵn sẽ là cho nhập khẩu lao động. Thực tế
là Nhật cũng đã và đang nhập khẩu nhiều lao động dưới dạng này, dạng khác. Mặc
dù vẫn còn không ít rào cản nhưng có thể nói rằng nước Nhật ngày nay đã cởi mở
với người nước ngoài nhiều hơn nhiều so với nước Nhật cách đây 10-20 năm. Trong
số những nước phát triển, visa vào Nhật có lẽ là nhanh gọn, đơn giản và…rẻ nhất.
Ngày nay ở Nhật, từ hàng ăn, nhà tắm công cộng, cửa hàng cửa hiệu, nhà máy,
công xưởng… khắp nơi, kể cả ở những vùng hẻo lánh đều gặp nhiều người nước
ngoài làm việc. Bản thân người Nhật cũng đã và đang rất cố gắng mở cửa và hòa
nhập hơn với người nước ngoài, chấp nhận thế giới bên ngoài, với ngày càng nhiều
nhân viên ngành dịch vụ mạnh dạn giao tiếp bằng tiếng Anh, ngày càng nhiều nơi
có dán các thông tin bằng tiếng Anh thay vì chỉ đơn thuần toàn tiếng Nhật như
cách đây chục năm. Vậy thì cái sự già hóa và thiếu hụt lao động cũng chẳng phải
là cái gốc của vấn đề và nếu đúng vậy thì Chính phủ Nhật chẳng phải mất đến
hàng thập kỷ để nhận ra và giải quyết vấn đề một cách hữu hiệu.
Nếu bảo tại vì Chính phủ Nhật tăng thuế tiêu dùng nên làm
giảm thu nhập thực tế, làm giảm sức chi tiêu của dân chúng thì cũng không ổn
hơn. Hẳn rằng trước khi Chính phủ Nhật quyết định tăng thuế thì họ cũng đã nhận
thức được những khả năng này. Nhưng hoặc là họ cho rằng tăng thuế tiêu dùng sẽ
không làm giảm sức chi tiêu của người dân về tổng thể vì một phần thu từ thuế
tăng lên này sẽ được dùng để tài trợ cho an sinh và phúc lợi, tức là sẽ chảy
ngược lại vào nền kinh tế. Hoặc cũng có thể
họ cho rằng chi tiêu Chính phủ là động cơ, là giải pháp hữu hiệu nhất trong
hoàn cảnh hiện tại của Nhật khi khu vực doanh nghiệp và tư nhân không có mấy động
cơ mở rộng chi tiêu. Mà đúng thế thật. Mặc dù thu nhập của các doanh nghiệp Nhật,
nhất là những doanh nghiệp xuất khẩu được hưởng lợi nhờ đồng yen yếu hơn, tăng
lên đáng kể trong 2, 3 năm nay nhưng các doanh nghiệp này cũng chẳng mặn mà với
chuyện tăng lương, thưởng cho nhân viên của mình đến nỗi mà Chính phủ của ông
Abe phải tìm cách vận động cho xu hướng này.
Tóm lại, trong kinh tế học rõ ràng có một khoảng cách lớn
giữa lý thuyết với thực tế. Những đầu óc sáng láng nhất, quyết tâm nhất, vì nước
vì dân nhất đôi khi cũng không thể vực dậy một nền kinh tế đã sang bên kia của
con dốc. Nói cách khác, kể cả khi có đầy đủ nguyên liệu và công thức cho một sự
tăng trưởng “đẹp” thì cũng không có gì đảm bảo sự tăng trưởng “đẹp” này sẽ xảy
đến nay mai, kể cả trong nhiều năm sau.
Nhưng nói như trên cũng không có nghĩa là, không phải là
cổ xúy cho sự duy ý chí, giáo điều, làm liều, “đi tắt đón đầu” sẽ mang lại
thành công theo kiểu ngoại suy được. Nguyên liệu và công thức vẫn là cái cần,
và phải chăng cái đủ là một chút may mắn?
No comments:
Post a Comment