Mặc dù gần đây ở Việt Nam đã chứng kiến ngành thuế có những cải tiến về thủ tục, rút ngắn thời gian, nhưng nhiều doanh
nghiệp, nhất là những doanh nghiệp nhỏ, hộ kinh doanh và cá nhân vẫn bức xúc vì bị “hành” đủ kiểu bởi ngành thuế, đặc biệt là vào mùa quyết
toán thuế. Bởi vậy, không phải ngẫu nhiên mà việc nộp thuế ở Việt Nam vẫn được
liệt vào dạng yếu kém trên thế giới, như được thể hiện qua chỉ số nộp thuế
thuộc nhóm gần đội sổ, ở mức 168 trên 189 quốc gia và vùng lãnh thổ năm 2014,
theo đánh giá của Ngân hàng Thế giới (WB).
Nói cho ngay, khai nộp thuế và làm việc với thanh tra thuế là nỗi thống
khổ và cực kỳ xì-trét không chỉ đúng với người dân và doanh nghiệp Việt Nam mà
còn đúng với ngay cả nhiều nước phát triển. Chẳng hạn, Mỹ, nước được WB đánh
giá có chỉ số nộp thuế tương đối khá (xếp hạng 53), nhưng không ít người dân và
doanh nghiệp cũng đang khốn khổ và lao đao với ngành thuế của nước này. Việc
nộp thuế ở Mỹ phức tạp đến mức mà cựu Bộ trưởng Quốc phòng Mỹ Donald Rumsfeld hồi
tháng 4/2014 phải gửi một “tâm thư” tới Cơ quan thuế vụ Mỹ, IRS, để nói rằng
ông hoàn toàn không chắc rằng ông đã khai đúng thuế hay chưa. Trong thư này có
những đoạn nhấn mạnh “cười ra nước mắt” như, ông nói điều này dù ông là người
đã tốt nghiệp đại học, đã rất cố gắng để khai cho đúng, rằng cũng như những năm
qua ông đã phải tốn nhiều tiền hơn số mà ông muốn chi ra để thuê một công ty kế
toán lành nghề giúp vợ chồng ông khai thuế nhưng ông biết rõ rằng ông không
biết rõ liệu bản khai thuế của mình đã đúng hay chưa, và rằng vợ ông, cũng là
một người tốt nghiệp đại học, cũng biết rõ rằng bà không biết rõ liệu bản khai
thuế chung của ông bà đã đúng hay chưa.
Ngoài chuyện khai thuế lằng nhằng, phức tạp, người dân và doanh nghiệp
Mỹ còn phàn nàn đủ chuyện về bộ máy thuế vụ nước này, từ chuyện cán bộ thuế
trực tiếp hướng dẫn người dân khai thuế mà còn sai, đến chuyện cán bộ thuế
người thì thô lỗ, hùng hổ, đối xử với người nộp thuế như với tội phạm, người thì
quan liêu, không đếm xỉa những nguyên nhân khách quan, thực tế được phản ánh
trong bản khai thuế của người dân, người thì dọa nạt rồi “gà” cho người nộp
thuế cách làm để tư lợi cho mình.
Có điều, hầu như không thấy có phàn nàn nào về chuyện do những thay đổi (bất
ngờ) trong quy định và thủ tục khai và nộp thuế ở Mỹ nên người dân và doanh
nghiệp gặp khó, bị “hành” và bị phạt hay bị thiệt hại oan uổng. Trong khi đó,
đây là một trong những điều bị phàn nàn thường xuyên ở Việt Nam.
Từ những chi tiết trên, điều đầu tiên có thể rút ra là một trong việc mà
ngành thuế Việt Nam có thể làm được và làm ngay để làm cho việc nộp thuế đỡ trở
thành nỗi thống khổ ở Việt Nam là hạn chế tần suất thay đổi quy định và thủ tục
khai nộp thuế. Tất nhiên là những người trong ngành thuế ở Việt Nam sẽ đưa ra
nhiều lý do khách quan để biện hộ cho việc thay đổi “đặng chẳng đừng” này,
nhưng họ phải nên thừa nhận rằng ở nhiều nước, rất nhiều chính sách thuế đã
không hề thay đổi trong nhiều năm. Trường hợp bắt buộc phải thay đổi thì phải
công khai hóa, phổ biến, tuyên truyền, và giải đáp rộng rãi tối đa những thay
đổi này trên mọi kênh truyền thông, tránh để những tình trạng đáng tiếc xảy ra,
ví dụ như người dân khi đến làm thủ tục thuế thì cán bộ thuế mới chìa văn bản
quy định mới ra.
Điều thứ hai có thể rút ra là tuy không thể cầu toàn, hy vọng và yêu cầu
100% cán bộ thuế ở Việt Nam có phẩm chất và tinh thần làm việc đúng đắn, bất vụ
lợi, vì ngay ở Mỹ và nhiều nước phát triển khác cũng vẫn còn tồn tại những cán
bộ không như vậy, nhưng cũng phải nên cùng nhau thừa nhận rằng tỷ lệ cán bộ
“biến chất” như vậy ở nhiều nước không phải là nhiều, đặc biệt so với Việt Nam.
Một trong những yếu tố làm nên sự khác biệt này là sự nghiêm minh của pháp luật
với những hành vi sai trái của bất cứ ai, kể cả là công vụ viên.
Hơn nữa, cơ quan thuế vụ và doanh nghiệp, người dân ở vào vị thế bình
đẳng với nhau nên doanh nghiệp và người dân sẵn sàng kiện cơ quan thuế vụ ra
tòa nếu họ thấy có những hành vi sai trái gây tổn hại cho họ. Khả năng bị kiện
cáo vì thế là yếu tố quan trọng để ngành thuế vụ nói chung và cán bộ thuế nói
riêng cố gắng “giữ mình”, hành động đúng đắn trong khuôn khổ luật định cho
phép. Ở đây không có chuyện cơ quan thuế vụ, cán bộ thuế vụ tự cho mình là kẻ
mạnh, bề trên, ban ơn, nên nói gì, làm gì thì người dân và doanh nghiệp chỉ có
tuân theo, chỉ có chịu đựng như ở Việt Nam. Tiếc rằng tâm lý cố hữu “thấp cổ bé
họng”, “tránh voi chẳng xấu mặt nào” để yên ổn làm ăn của người Việt, trong một
xã hội mà tinh thần thượng tôn pháp luật vẫn còn là điểu xa xỉ, đã tự mình làm
hại mình khi những vụ việc gây thiệt hại hiển nhiên cho họ như chuyện hoàn thuế
chậm mà dường như chưa hề có ai đứng ra kiện ngành thuế đòi bồi thường. Trước
viễn cảnh an toàn như vậy thì ngành thuế cần gì phải phấn đấu với nỗ lực cải
thiện chất lượng phục vụ nữa?
Nói đi thì cũng phải nói lại. Sự yếu kém, thiếu hiểu biết, sơ suất của
nhiều cá nhân và doanh nghiệp Việt Nam là mảnh đất mầu mỡ nuôi dưỡng và phát
triển sự hư hỏng, tha hóa của nhiều cán bộ thuế ở mọi cấp. Lấy ví dụ, trong
thanh tra thuế, là việc mà cá nhân và doanh nghiệp sợ nhất, điều thường xuyên
xảy ra là các cá nhân và doanh nghiệp không chuẩn bị đầy đủ các loại giấy tờ,
chứng từ, hóa đơn, cũng như thiếu hiểu biết cặn kẽ các quy trình, quy định và
văn bản thuế liên quan khi làm việc với cán bộ thanh tra thuế nên dễ bị vặn
vẹo, truy bức để rồi bị áp đặt, bị phạt trong nỗi ấm ức tức tưởi. Nhưng cũng
phải nói thêm rằng đây cũng không phải là đặc điểm riêng có của doanh nghiệp
Việt Nam, mà ngay cả ở Mỹ cũng có nhiều cá nhân và doanh nghiệp gặp phải tình
trạng này. Điều khác biệt là khi nhận được thông báo về thanh tra thuế, nhiều
cá nhân và doanh nghiệp ở Mỹ đã chủ động thuê tư vấn kế toán và thuế để hoàn
thiện mọi khía cạnh nhằm đương đầu với thanh tra. Tất nhiên vấn đề “tiền đâu”
sẽ được đặt ra với nhiều cá nhân và doanh nghiệp Việt Nam, nên giải pháp tốt
nhất, “đôi bên cùng có lợi” là bắt tay với thanh tra thuế. Đó là chưa kể bên bị
thanh tra chủ động bắt tay với thanh tra trên tinh thần trục lợi để khai miễn,
giảm thuế.
Thế nên, để khắc phục tình trạng bắt tay với thanh tra thuế gây thiệt
hại cho ngân sách như thế này thì chỉ còn cách là tái thanh tra, thanh tra
chéo, kiểm toán độc lập với hy vọng là lôi ra ánh sáng và xử lý nặng cả hai bên
nhằm tạo ra những vụ việc điểm để làm chùn bước khi cả hai bên có ý định bắt
tay nhau.
Cuối cùng, có những chuyện đang gây ra bức xúc lớn với doanh nghiệp và
hộ kinh doanh như chuyện khoán thuế đồng thời vẫn tính thuế trên hóa đơn phát
hành… theo cách nhìn “ngoại đạo” của người viết có thể được giải quyết một cách
căn bản dựa trên cách làm ở nước ngoài. Cụ thể, ở nước ngoài có lẽ chỉ có những
cá nhân, hộ kinh doanh cực nhỏ, trong một số khu vực, địa điểm đặc thù như chợ
hoặc nơi bán đồ ăn kiểu đường phố mới được khoán thuế, mới không phải dùng máy
tính tiền đồng thời in xuất hóa đơn cho khách hàng (và như vậy trở thành một
công cụ kế toán lưu lại mọi giao dịch để có thể kiểm tra và xác nhận được). Còn
lại thì hầu như tại mọi địa điểm kinh doanh hàng hóa và dịch vụ đều bắt buộc
phải dùng đến công cụ này nên sẽ không khó gì cho cơ quan thuế nắm được doanh
thu của cửa hàng, và nên cũng sẽ không có chuyện như ở Việt Nam là đến tiệm
kinh doanh vàng cũng được khoán thuế với mức thuế được cò kè, mặc cả giữa cán bộ
thuế và chủ tiệm một cách chủ quan, dễ trục lợi. Có thể vì lý do nào đó mà Việt
Nam vẫn không áp dụng đại trà hệ thống máy này, nhưng đây phải là mục tiêu thực
hiện trong trong tương lai để giảm thiểu nỗi thống khổ liên quan đến thuế.
No comments:
Post a Comment