Cứ đến thời điểm cuối mỗi
năm, như thường lệ, một câu hỏi thu hút sự quan tâm của nhiều người là tương
lai nền kinh tế năm mới sẽ như thế nào. Tuy không thể “nhìn” được tương lai của
nền kinh tế nhưng người ta có thể dựa trên tình hình của năm cũ để dự cảm diễn
biến của năm kế tiếp.
Trong năm 2016, kinh tế vĩ
mô đã có một số điểm tích cực. Lạm phát năm 2016 có khả năng nằm trong giới hạn
5% mà Quốc hội đề ra. Tỉ giá cũng đã có gần cả một năm 2016 biến động rất nhỏ,
hầu như đứng yên, không còn gây sóng gió như những năm trước cho nền kinh tế Việt
Nam nói chung và Ngân hàng Nhà nước (NHNN) nói riêng. Ngoài nguồn cung ngoại tệ
dồi dào đến từ luồng vốn FDI tiếp tục tăng trưởng khả quan, nguồn kiều hối Việt Nam cũng là một nguồn ngoại tệ lớn với nền
kinh tế Việt Nam.
Chưa cần nói đến những số
liệu thống kê chính thức, tiếp xúc của người viết với cộng đồng người Việt tại
Đức và Séc trong chuyến đi hồi tháng 12 cho thấy người Việt kiếm được đồng nào
thì việc đầu tiên họ nghĩ đến là tìm cách chuyển tiền về Việt Nam cho họ hàng
hoặc để đầu tư, chủ yếu là bất động sản. Có những người làm chủ một vài quán ăn
châu Á thành công đến nỗi cứ một vài tháng họ lại mua thêm một căn hộ hoặc thỉnh
thoảng lại dồn tiền mua cả một mảnh đất trị giá hàng chục tỉ đồng tại Hà Nội
hay thành phố Hồ Chí Minh. Chuyện một gia đình người Việt ở châu Âu sở hữu vài
mảnh đất ở Việt Nam đã trở thành chuyện bình thường.
Ngoài ra, Việt Nam cũng đã
xuất siêu 2,5 tỉ USD năm 2016, thay vì nhập siêu như một vài năm về trước. Tất
cả những yếu tố này đã tác động tích cực đến sự ổn định của tỉ giá và giúp cho
NHNN tăng cường quy mô dự trữ ngoại hối lên 40 tỉ USD, cao nhất về mặt tuyệt đối
từ trước đến nay.
Ổn định kinh tế vĩ mô đã
phần nào tạo dựng niềm tin vào đầu tư và tiêu dùng, với chỉ số bán lẻ luôn tăng
ròng cao hơn tốc độ tăng trưởng GDP, tỷ lệ đô la hóa đã giảm đáng kể vì người
dân đã tích cực đầu tư vào các tài sản tiền đồng nhiều hơn.
Tuy vậy, nền kinh tế trong
năm 2016 cũng đã bộc lộ một số khiếm khuyết và yếu kém. Chỉ không lâu sau khi Quốc
hội chất vấn Chính phủ về 5 nhà máy, dự
án nghìn tỷ thua lỗ, hoạt động kém hiệu quả, mới đây lại có thêm 7 dự án lớn
ngành công thương thua lỗ nặng phải xử lý, có khả năng làm tan thành mây khói
nhiều chục nghìn tỷ đồng tiền thuế của dân.
Rồi nữa, bên ngoài thì có
những tin tức không mấy tốt lành khác với Việt Nam như ông Trump trúng cử Tổng
thống Mỹ. Vì ông Trump là người kịch liệt chống lại Hiệp định Đối tác xuyên
Thái Bình Dương, TPP, nên hầu như chắc chắn rằng TPP sẽ không được Mỹ thông
qua, đồng nghĩa nó sẽ bị chết yểu bởi sự vắng mặt của Mỹ. Nếu không có TPP thì
tương lai của nhiều ngành xuất khẩu của Việt Nam sang 11 nước thành viên TPP, một
thị trường khổng lồ chiếm đến hơn 40% GDP của thế giới, sẽ chững lại mà không
thể có bước đột phá, điển hình là ngành dệt may. Ngành này hiện đang chật vật
tăng trưởng, với dự báo chỉ tăng 5% trong năm 2016 so với năm 2015 bởi thiếu
đơn hàng và giảm giá xuất khẩu. Quan trọng không kém, sự thất bại của TPP cũng
có khả năng làm chững lại những nỗ lực cải cách và mở cửa nền kinh tế Việt Nam
tuân thủ những cam kết của Việt Nam với các nước thành viên khác trong khuôn khổ
TPP.
Cũng đáng lo ngại là những
điểm tích cực nêu trên cũng đang có những chuyển biến không thuận. Lạm phát
tương đối thấp, trong hạn mức cho phép 5% trong năm 2016 là kết quả một số yếu
tố phối hợp mà chủ yếu là tỉ giá ổn định, giá xăng dầu và hàng hóa thấp do nhiều
nước trên thế giới đang phải đối mặt với thiểu phát hoặc tăng trưởng trì trệ
nên cầu thấp. Nhưng giá nguyên liệu, hàng hóa thế giới hiện đã tăng mạnh so với
hồi đầu năm 2016 do cầu từ Trung Quốc đột ngột tăng mạnh trong nửa sau của năm
2016.
Tỉ giá kể từ tháng 12 đã
không còn ổn định nữa mà liên tục chịu sức ép do Mỹ đã tăng lãi suất mới đây, dẫn
đến sự mất giá của nhiều đồng tiền lớn trên thế giới. VND suy yếu sẽ làm tăng
áp lực lạm phát, buộc NHNN phải thắt chặt cung tiền VND để giữ ổn định tỉ giá.
Kết cục là lãi suất đã tăng mạnh trong thời gian gần đây, làm vô hiệu hóa nỗ lực
hạ lãi suất cho vay của NHNN để thúc đẩy tăng trưởng GDP như yêu cầu của Chính
phủ.
Về xuất siêu, đúng là tính
từ đầu năm 2016 đến nay, cán cân thương mại đạt mức thặng dư. Nhưng nhìn vào
tình hình từng tháng thì nhập siêu đã xuất hiện trở lại trong mấy tháng gần đây
hơn. Tình hình nhập siêu có thể sẽ kéo dài sang năm 2017, một phần do nỗ lực ổn
định tỉ giá của NHNN sẽ làm tiền đồng lên giá thực, ảnh hưởng bất lợi đến sức cạnh
tranh của hàng hóa Việt Nam.
Điểm qua những vấn đề
chính về vĩ mô của nền kinh tế Việt Nam như trên để thấy rằng kinh tế Việt Nam
sẽ vẫn phải đối mặt với một số rủi ro đáng kể trong năm 2017. Do đó, để đạt được
mục tiêu tham vọng tăng trưởng năm 2017 cao hơn đáng kể so với năm 2016, việc hết
sức cần thiết mà Chính phủ phải đảm bảo được thực thi thành công các yếu tố “mềm” như cải cách thể chế và nâng cao khả năng
cạnh tranh của nền kinh tế.
Về cải cách
thể chế, chuyện nay đã được nhắc đến nhiều và quán triệt như một nhiệm vụ cấp
thiết của Chính phủ. Tuy vậy, hiện Chính phủ vẫn đang phải đối mặt với nhiều
rào cản đến từ sự trì trệ, yếu
kém, tư duy cục bộ, vụ lợi… có hệ thống từ trung ương, các bộ, ngành xuống đến
các doanh nghiệp và địa phương. Những vấn đề này không dễ khắc phục một sớm một
chiều, bất chấp việc Chính phủ nhiều lần bầy tỏ rõ quyết tâm thực hiện.
Về nâng cao năng lực cạnh tranh của nền kinh tế,
điều này cũng đã được đưa vào trong nhiều văn kiện và nghị quyết của Đảng và
Nhà nước. Tuy nhiên, trên thực tế cũng chưa có những chuyển biến đáng kể. Một
minh họa cho vấn đề này là người viết khi đến uống cà phê trong một quán cà phê
cổ của thành phố Hamburg, Đức, vốn là một đầu mối buôn bán, rang xay, chế biến
cà phê để phân phối đi khắp châu Âu trước đây, đã nhìn thấy vài chục loại cà
phê đến từ khắp nơi trên thế giới như Đông Nam Á, gồm Papua New Guinea và
Indonesia, châu Phi gồm Ethiopia, châu Mỹ gồm Colombia, Costa Rica, Guatemala và
Brazil v.v… nhưng tuyệt nhiên không có một loại cà phê nào của Việt Nam hay
mang tên Việt Nam được bày bán ở đó, dù Việt Nam cũng thuộc trong số những nước
xuất khẩu cà phê lớn nhất thế giới.
Tương tự, vào siêu thị ở châu Âu, tuyệt nhiên không
thấy có nhãn hiệu gạo Việt Nam nào được bày bán, bất chấp Việt Nam là nước xuất
khẩu thuộc hàng nhất nhì thế giới, mà thường chỉ có gạo Ấn Độ, Thái Lan được
bày bán ở đó. Về rau quả, có lẽ chỉ có những chợ của người Việt như Sapa ở Séc
và Đồng Xuân ở Đức là có bán một số thứ rau quả của Việt Nam, chủ yếu là rau
thơm hoặc do tiếp viên Vietnam Airlines xách tay từ Việt Nam mang sang hay
trồng từ bên Nga mang đến. Một người bạn của người viết hiện đã định cư và là chủ một vài tiệm ăn ở Đức đã phải thốt lên rằng không thể hiểu được tại sao Việt Nam cứ mải chạy theo tăng trưởng về lượng mà không phải chất; tại sao cứ phấn đấu xuất khẩu 7 triệu tấn với giá 10.000 đồng/kg mà không phấn đấu xuất khẩu 3 triệu tấn với giá 25.000 đồng/kg.
Tóm lại, trong bối cảnh có những rào cản và sự cứng
nhắc về tư duy phát triển kèm thêm những yếu tố không thuận lợi về vĩ mô diễn
ra gần đây, chúng ta cần phải chuẩn bị sẵn sàng cho một kịch bản theo đó tăng
trưởng kinh tế năm 2017 sẽ thấp hơn năm 2016. Theo kịch bản này, các chỉ tiêu như
thâm hụt ngân sách tính theo tỷ trọng GDP và nợ Chính phủ hay nợ công cần phải
điều chỉnh theo hướng thận trọng hơn để chúng không tiếp tục tăng lên, vượt
ngưỡng an toàn đặt ra bởi Quốc hội.
No comments:
Post a Comment