Không ít lần dư
luận đã được chứng kiến những màn “đá” nhau giữa các Bộ chủ quản ở Việt Nam
liên quan đến phân cấp và thực thi trách nhiệm của mình trong những lĩnh vực
đòi hỏi phải có sự phối hợp quản lý. Điển hình của những vụ việc như vậy gần
đây thường là liên quan đến hai Bộ Tài chính và Bộ Công thương trong những lĩnh
vực như quản lý giá sữa dành cho trẻ em dưới 6 tuổi, và việc xuất khẩu than,
hay việc quản lý thuế nhập khẩu xăng dầu.
Điều đáng nói là
chưa cần biết ai đúng hay sai nhưng thường thì những vụ đá nhau này luôn luôn
gây ra thiệt hại cho người tiêu dùng trong nước, chứ hầu như chẳng có khi nào lại
xảy ra chuyện ngược đời là các Bộ đá nhau và người tiêu dùng được hưởng lợi!
Trong vụ việc về
quản lý giá sữa trẻ em dưới 6 tuổi, mặc dù đã có đầy đủ ban bệ, phân công trách
nhiệm, và đầy đủ công cụ thi hành pháp lý vậy mà hai Bộ Tài chính và Công
thương (và cả Bộ Y tế) vẫn để cho giá sữa bột dành cho trẻ em tăng đều đều,
trong khi, theo một số bài báo thống kê cho biết, giá sữa bột dành cho trẻ em ở
một số nước trong khu vực hầu như không biến động đáng kể. Tương tự như vậy,
cũng vẫn đầy đủ ban bệ, bộ máy liên ngành với những là thông tư với hướng dẫn
phối hợp của Bộ Tài chính và Công thương vậy mà trong lĩnh vực xăng dầu, người
tiêu dùng vẫn phải móc túi trả tiền nhiều hơn cho xăng dầu do những lỗ hổng
trong thuế nhập khẩu xăng dầu làm đội giá bán lẻ xăng dầu trong nước. Còn trong
lĩnh vực than, sự bất nhất trong quản lý xuất khẩu than giữa Bộ Tài chính và
Công thương làm cho không những các doanh nghiệp và người tiêu dùng năng lượng
đang phải đối mặt với thực tế nhập khẩu than thay vì mua từ trong nước với giá
được nhà nước quản lý (thấp hơn giá xuất khẩu), mà còn dẫn đến tình trạng môi
trường đang bị ảnh hưởng lớn bởi than tốt, chất lượng cao thì được xuất đi, đồng
thời giữ lại hoặc nhập khẩu than kém hơn, chất lượng thấp hơn, gây ô nhiễm môi
trường.
Tại sao lại có
tình trạng đá nhau này, và cần làm gì để không còn tình trạng này xảy ra nữa?
Theo dõi nội dung
chỉ trích và “phản pháo” giữa các Bộ với nhau, có thể thấy các quan chức liên đới
của các Bộ đã không… thuộc luật! Lúc thì họ “quên” rằng đã có những thông tư,
hướng dẫn do chính Bộ mình, Bộ khác, hoặc Chính phủ đã ban hành, lúc thì họ “chưa
hiểu đúng” những văn bản liên đới do các Bộ hoặc Chính phủ đã ban hành. Nhưng
như vậy thì kể cũng lạ. Vì công việc thường ngày của các quan chức này là đọc,
nghiên cứu và ra văn bản, quyết định, tờ trình… để (phổi hợp với nhau) quản lý
các lĩnh vực chuyên ngành của mình. Vậy mà họ vẫn cứ “quên” và “chưa hiểu đúng”
nên buộc người ta phải đi đến kết luận rằng họ hoặc có trình độ nhận thức pháp
luật quá kém (là khả năng ít xảy ra hơn), hoặc đã quá chểnh mảng và vô trách
nhiệm với vai trò và công việc của mình.
Vậy điều gì gây
ra sự chểnh mảng, vô trách nhiệm này? Điều này có liên quan đến sự phối hợp giữa
các Bộ trong việc quản lý một ngành nghề hay lĩnh vực cụ thể nào đó. Không thể
phủ nhận rằng chuyện đá nhau và hậu quả thì người tiêu dùng phải gánh chịu như
trên sẽ khó xảy ra hơn nếu có cơ chế quy trách nhiệm rõ ràng khi xảy ra hậu quả
thì Bộ nào phải chịu trách nhiệm. Nhưng trong cơ chế phối hợp liên ngành như hiện
tại, những quy định hiện tại kiểu như “Bộ X chủ trì, phối hợp với Bộ Y” nghe
thì tưởng là chặt chẽ nhưng thực ra lại là lỗ hổng dẫn đến tình trạng vô trách
nhiệm, ỷ lại vào nhau hoặc đùn đẩy trách nhiệm cho nhau theo kiểu “cha chung
không ai khóc”. Bộ Y có thể chỉ trích Bộ X rằng Bộ X là đơn vị chủ trì việc quản
lý lĩnh vực Z, vậy thì họ sẽ đợi Bộ X hành động, và khi có vấn đề trong lĩnh vực
này thì Bộ X phải là đơn vị chịu trách nhiệm. Ngược lại, Bộ X cũng có thể sẽ “phản
pháo” rằng họ là đơn vị chủ trì nhưng chỉ hành động khi có sự phối hợp của Bộ Y
(trên, ví dụ, các khía cạnh kỹ thuật chuyên ngành, ngoài tầm hiểu biết chuyên
môn và nhận thức của Bộ X), nhưng Bộ Y đã không phối hợp một cách đầy đủ và
đúng đắn nên dẫn đến hậu quả, vì thế Bộ Y mới là đơn vị chịu trách nhiệm...
Sự ỷ lại vào nhau
và đổ lỗi cho nhau như trên buộc Chính phủ phải thay đổi cung cách quản lý nền
kinh tế theo hướng quy trách nhiệm quản lý một ngành, một lĩnh vực nào đó về một
mối duy nhất. Nếu như từ trước đến nay như Chính phủ thấy Bộ Công thương là phù
hợp hơn trong vai trò là đơn vị chủ trì quản lý giá xăng dầu thì từ nay về sau
Chính phủ hãy giao cho duy nhất Bộ Công thương chịu trách nhiệm hoàn toàn trong
việc này mà không nên, không cần lôi kéo Bộ Tài chính vào với vai trò “chủ trì”
và/hoặc “phối hợp”. Bộ Công thương từ nay trở đi tự xây dựng và áp dụng phương
pháp tính giá cơ sở. Kể cả trong trường hợp có nhiều mức thuế suất khác
nhau giữa MFN và các hiệp định
thương mại tự do thì Bộ Công thương
tự quyết định mức thuế áp dụng mà họ thấy phù hợp nhất.
Nhu cầu phải có cơ
chế phối hợp với các Bộ khác, ví dụ như Bộ Tài chính, thực ra có thể thay thế
hoàn toàn bởi cơ chế yêu cầu và đáp ứng. Ví dụ, vẫn trong lĩnh vực giá xăng dầu,
nếu thấy chưa chắc chắn về tính đúng đắn và phù hợp của phương pháp tính giá cơ
sở (xét trên khía cạnh nào đó, ví dụ như đảm bảo công tác điều hành giá xăng dầu
theo đúng các quy định về Luật Giá) và/hoặc tính hợp lý của việc áp dụng một loại
thuế suất nào đó trong nhiều loại thuế suất MFN và các hiệp định thương mại tự
do… thì Bộ Công thương có thể gửi công văn tham vấn, yêu cầu Bộ Tài chính giải
đáp, cung cấp các nội dung cần thiết để Bộ Công thương dựa vào đó ra quyết định
cuối cùng.
Ở đây sẽ có khả
năng Bộ Tài chính không “nhiệt tình” và đáp ứng một cách đúng đắn và có trách nhiệm
các yêu cầu của Bộ Công thương. Chưa vội bàn đến khía cạnh Bộ Công thương có thể
báo cáo Chính phủ và Thủ tướng Chính phủ về sự thiếu trách nhiệm của Bộ Tài
chính, trong trường hợp này thì Bộ Công thương vẫn hoàn toàn có thể tự ra quyết
định dựa trên tham vấn các chuyên gia của mình, chuyên gia độc lập, và/hoặc lấy
ý kiến đóng góp của dư luận như cách nhiều cơ quan chính quyền vẫn làm từ trước
đến nay. Nói cách khác, Bộ Công thương vẫn hoàn toàn có thể độc lập ra quyết định
(sau khi tham khảo các nguồn), và phải chịu trách nhiệm khi để xảy ra hậu quả,
mà không thể lấy lý do là không nhận được sự phối hợp đúng đắn của Bộ Tài chính
để biện minh cho việc chậm chễ hoặc sai lầm trong quản lý giá xăng dầu.
Trở lại với chuyện
xử lý sự thiếu trách nhiệm có thể có của Bộ Tài chính. Lúc này cần có vai trò của
Chính phủ và Thủ tướng Chính phủ trong việc quản lý các Bộ trưởng của mình để
không có tình trạng “hỏi không đáp”, hoặc đáp mà như không. Nếu Chính phủ và Thủ
tướng không làm tốt được việc này, vẫn để tình trạng đến bản thân Bộ Công
thương yêu cầu mà Bộ Tài chính không đáp ứng (đến nơi đến chốn) thì thử hỏi trong
quan hệ giữa các doanh nghiệp và người dân với các cơ quan công quyền tình trạng
sẽ còn tệ hại đến đâu, và tương lai của việc hô hào cải cách hành chính sẽ đi về
đâu?
No comments:
Post a Comment