NH Nhà nước đã thực sự thành NH Trung ương? (Bài đăng trên Doanh nhân Sài gòn, bản gốc)

http://www.doanhnhansaigon.vn/online/dien-dan-doanh-nhan/thoi-su/2013/11/1078110/nh-nha-nuoc-da-thuc-su-thanh-nh-trung-uong/

Hôm trước đồng chí Nguyễn Quốc Dân làm tớ mừng hụt vì tưởng Chính phủ sợ tớ mà vội vàng ban hành quyết định về thành lập NHTW. Tớ cũng quáng gà, vào đọc mấy lời bình luận của tờ báo mà tin sái cổ. Chỉ thấy lạ là một chuyện tầy đình thế mà sao lại được tiến hành im im, không hề được đề cập đến trên báo cho đến ngày được ký.

-----------------------------------------------------------------------------
Ở nhiều nước, Ngân hàng Trung ương (NHTW) độc lập với Chính phủ nói riêng và giới chính trị nói chung. Sự độc lập này là điều cần thiết để NHTW có thể theo đuổi chính sách có tác động tích cực lên tăng trưởng và ổn định kinh tế trong dài hạn. Nếu không được độc lập với Chính phủ và giới chính trị nói chung thì NHTW dễ tạo ra những cơn trồi sụt của nền kinh tế trong ngắn hạn bắt đầu bằng chính sách tiền tệ nới lỏng quá mức thông qua áp lực của giới chính trị đặc biệt trước thời điểm bầu cử nhằm “ghi điểm” với cử tri.

Ở Việt Nam, ngày 11/11/2013, Chính phủ đã ban hành Nghị định số 156/2013/NĐ-CP quy định chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn và cơ cấu tổ chức của Ngân hàng Nhà nước Việt Nam. Theo đó, Ngân hàng Nhà nước Việt Nam (NHNN) là cơ quan ngang Bộ của Chính phủ, Ngân hàng Trung ương của Việt Nam; thực hiện chức năng quản lý nhà nước về tiền tệ, hoạt động ngân hàng và ngoại hối; thực hiện chức năng của NHTW về phát hành tiền, ngân hàng của các tổ chức tín dụng và cung ứng dịch vụ tiền tệ cho Chính phủ; quản lý nhà nước các dịch vụ công thuộc phạm vi quản lý của NHNN.

Với sự ra đời của Nghị định 156, nhiều ý kiến bình luận rằng từ 26/12 tới (là ngày Nghị định 156 có hiệu lực), Việt Nam sẽ chính thức có một NHTW hoạt động độc lập, tự chủ giống như các nước trên thế giới, với nhiệm vụ quan trọng nhất là ổn định vĩ mô, kiểm soát lạm phát và bảo đảm cho các tổ chức tín dụng hoạt động lành mạnh trong khuôn khổ luật pháp.

Tuy nhiên, xem xét kỹ một chút thì có thể thấy NHNN vẫn chưa thể là một NHTW độc lập như ở nhiều nước trên thế giới. Để được gọi là độc lập với Chính phủ và giới chính trị nói chung, một NHTW phải thỏa mãn (ít nhất) một trong những điều kiện sau: độc lập về mặt pháp lý; độc lập về mục tiêu; độc lập về hoạt động; và độc lập về quản lý.

Về độc lập pháp lý, lưu ý rằng Nghị định 156 là một văn bản luật do Chính phủ ban hành, quy định về chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn và cơ cấu tổ chức của NHNN Việt Nam. Như thế, cho dù có thể NHNN đã được trao thêm nhiệm vụ và quyền hạn mới, về bản chất nó vẫn là một cơ quan trực thuộc của Chính phủ, do Chính phủ lập ra và bị chi phối hầu như trên mọi mặt.

Đối với việc độc lập về mục tiêu, Nghị định 156 không đề cập đến việc NHNN được quyền độc lập quyết định mục tiêu chính sách của mình (ví dụ, có thể là mục tiêu về lạm phát, cung tiền, và tỷ giá). Điều này có thể được minh họa rõ nét hơn ở nhiệm vụ “xây dựng chỉ tiêu lạm phát hàng năm để trình Chính phủ” mà Nghị định 156 quy định cho NHNN. Nếu chỉ dừng lại ở quyền hạn “xây dựng chỉ tiêu lạm phát hàng năm để trình Chính phủ”, rõ ràng NHNN vẫn chưa thể coi là đã có sự độc lập với Chính phủ nói riêng và giới chính trị nói chung. Việc xây dựng chỉ tiêu lạm phát hàng năm đương nhiên là việc của NHNN, với tư cách là một bộ chủ quản ngành, chứ không thể giao cho một cơ quan bộ nào khác. Bởi vậy, bản thân việc xây dựng chỉ tiêu lạm phát không phải là một điều mới mẻ, cho thấy một sự chuyển biến căn bản gì ở đây cả.

Thêm nữa, giả thiết rằng chỉ tiêu lạm phát của NHNN, tuy theo tính toán của NHNN là cần thiết để đảm bảo lạm phát thấp, lại bị Chính phủ coi là “không phù hợp” (với ai, vì cái gì đó). Lúc đó, Chính phủ hoàn toàn có thể phủ quyết chỉ tiêu lạm phát này, buộc NHNN phải trình ra một chỉ tiêu nào đó theo ý đồ của Chính phủ thì mới được chấp nhận. Nói cách khác, việc xây dựng chỉ tiêu lạm phát và việc chỉ tiêu đó được phê duyệt bởi Chính phủ là 2 chuyện có thể hoàn toàn khác nhau, và rốt cuộc, để “xuôi chèo mát mái” thì rất có thể NHNN phải nhượng bộ hoàn toàn trước yêu cầu của Chính phủ trong việc kiểm soát lạm phát.

Về độc lập trong hoạt động, thông thường NHTW có sự độc lập trong việc quyết định cách thức nào là tối ưu để đạt được các mục tiêu chính sách của mình, bao gồm loại hình công cụ chính sách và thời điểm sử dụng chúng. Về điểm này, Nghị định 156 cũng trao NHNN quyền sử dụng các công cụ thực hiện chính sách tiền tệ quốc gia, bao gồm: Tái cấp vốn, lãi suất, tỷ giá hối đoái, dự trữ bắt buộc, nghiệp vụ thị trường mở và các công cụ, biện pháp khác để thực hiện chính sách tiền tệ quốc gia. Nhưng điều này tự thân không cho biết rằng NHNN từ nay sẽ có quyền độc lập trong việc hoạch định mục tiêu (của chính sách tiền tệ quốc gia), khi, ví dụ, mục tiêu lạm phát bị Chính phủ thay đổi và buộc NHNN phải có hành động chính sách tương ứng để đạt được mục tiêu lạm phát mới.

Và cuối cùng là độc lập về quản lý, theo đó NHTW có sự độc lập trong điều hành hoạt động của mình, bao gồm bổ nhiệm nhân sự, lập ngân sách hoạt động v.v... mà không có sự can thiệp mạnh mẽ của Chính phủ. Nhưng trong trường hợp của NHNN, Nghị định 156 lại có những quy định rất rõ ràng liên quan đến công tác điều hành hoạt động của NHNN, ví dụ, bộ máy và nhân sự của NHNN.

Tóm lại, điểm qua những loại hình độc lập của NHTW thì có thể kết luận NHNN theo Nghị định 156 vẫn chỉ là một cơ quan ngang bộ trực thuộc Chính phủ và không có sự độc lập như của nhiều NHTW trên thế giới về bản chất như dư luận nhìn nhận. Sự mới mẻ có chăng là sự gia tăng thêm một số nhiệm vụ và quyền hạn cho NHNN.