Mới đây, khi được hỏi về chuyện hỗ trợ tài chính cho các hãng hàng không tư nhân nhân việc Vietnam Airlines (VNA) được nhà nước cho vay ưu đãi, Thứ trưởng Bộ Giao thông Vận tải nói rằng: "Riêng về hỗ trợ tài chính, bây giờ mới là đề xuất của các hãng tư nhân. Hãng hàng không Vietnam Airlines là hãng hàng không quốc gia, xuất phát là doanh nghiệp nhà nước và có vốn Nhà nước. Do đó việc bảo toàn vốn Nhà nước cũng là một khía cạnh để chúng ta xem xét việc hỗ trợ. Còn về các hãng tư nhân, chúng tôi cho là phải đối xử bình đẳng nhưng phải xem xét yếu tố vốn xuất phát từ đâu, và hỗ trợ là hỗ trợ cho hoạt động hàng không bình đẳng" (1).
Theo phát biểu
trên, có thể hiểu rằng VNA (từng) là doanh nghiệp nhà nước (DNNN), có vốn nhà
nước nên nhà nước (đương nhiên) phải cứu trợ, cho vay ưu đãi. Bởi điểm khác biệt
này nên các hãng hàng không tư nhân rất có thể không được hưởng những cứu trợ
tài chính tương tự.
Phát biểu trên nếu
xét từ góc độ đảm bảo sân chơi bình đẳng giữa các loại hình doanh nghiệp trong
nước và với nước ngoài trong các hiệp định thương mại tự do (FTA) mà Việt Nam
đã ký kết thì có thể đã vi phạm hai nguyên tắc cơ bản liên quan đến vấn đề này.
Thứ nhất là
nguyên tắc không được hỗ trợ bằng các điều khoản phi thương mại (tái cấp vốn, cho
vay ưu đãi với lãi suất 0% như trong trường hợp của VNA là một dạng hỗ trợ này),
vốn có thể làm tổn thương đến doanh nghiệp/quốc gia thành viên khác trong FTA.
Cụ thể, theo điều
khoản về DNNN trong Hiệp định đối tác toàn diện và tiến bộ xuyên Thái Bình
Dương (CPTPP) mà Việt Nam là thành viên thì không một nước thành viên CPTPP nào
được có những hành động làm tổn thương các nước thành viên CPTPP khác thông qua
việc sử dụng các biện pháp hỗ trợ phi thương mại dành cho các DNNN của nước
thành viên đó.
Hãy dự liệu đến trường
hợp một hãng hàng không ABC nào đó của một nước thành viên CPTPP cũng có đường
bay đến Việt Nam hoặc cung cấp dịch vụ tại Việt Nam, và/hoặc là đối thủ cạnh
tranh của VNA trên một số đường bay nội địa/quốc tế nào đó cũng đang gặp khó
khăn trong và sau đại dịch Covid-19 như VNA. Tuy nhiên, việc VNA được Nhà nước
Việt Nam hỗ trợ tài chính (trong khi nước sở tại của ABC thì không) bằng những
điều khoản phi thương mại đã làm cho VNA trở nên có lợi thế cạnh tranh một cách
bất bình đẳng hơn so với ABC, gây thiệt hại cho ABC về doanh thu và thị phần.
ĐIều tiếp theo rất có thể sẽ là ABC sẽ kiện cáo Nhà nước Việt Nam trong khuôn
khổ CPTPP, chắc chắn sẽ kéo theo những hậu quả cho VNA nói riêng và Việt Nam
nói chung vì đã vi phạm một trong những nguyên tắc cơ bản của CPTPP.
Ngược lại, cũng với
kịch bản trên ở cùng nước thành viên CPTPP nơi các hãng hàng không không được hỗ
trợ và bị cạnh tranh bởi VNA qua các đường bay đến hoặc cung cấp dịch vụ ở nước
thành viên này. Việc VNA nhận được hỗ trợ của nhà nước và trở nên cạnh tranh
hơn, gây thiệt hại cho các hãng hàng không của nước sở tại sẽ châm ngòi cho việc
các hãng hàng không này khiếu kiện VNA và Chính phủ Việt Nam. Kết quả thì chắc
sẽ là những thiệt hại cho phía Việt Nam.
Thứ hai là nguyên
tắc đối xử bình đẳng giữa DNNN và doanh nghiệp phi nhà nước (tư nhân, nước
ngoài). Theo Chỉ dẫn của OECD về quản trị DNNN – một tiêu chuẩn quốc tế về cách
các Chính phủ quản lý DNNN mà Việt Nam cũng là một bên được tham vấn, thì các
Chính phủ phải đảm bảo một sân chơi bình đẳng trên thị trường nơi mà DNNN và
doanh nghiệp phi nhà nước cùng cạnh tranh để “tránh làm méo mó thị trường”. Như
vậy, “DNNN phải được đối mặt với những điều kiện cạnh tranh trong tiếp cận tài
chính”, và “Quan hệ của DNNN với các ngân hàng có vốn nhà nước và các DNNN khác
“phải dựa trên cơ sở thương mại thuần túy” (2). Vì nhiều FTA đã và sẽ được xây
dựng trên nguyên tắc này nên nếu Việt Nam công khai cứu trợ về tài chính, cho
vay ưu đãi VNA mà ít nhất là không cứu trợ các hãng hàng không tư nhân trong nước,
cho dù với cái lý do tưởng không thể hợp lý hơn là nhà nước có vốn trong VNA
nên phải cứu trợ, thì Chính phủ Việt Nam trong con mắt các nhà đầu tư trong và
ngoài nước đã và đang vi phạm những nguyên tắc thương mại, đầu tư cơ bản được
thế giới và chính mình công nhận.
Lại giả sử tiếp rằng
nếu sau này có một doanh nghiệp hàng không EU nào đó muốn thành lập một công ty
con, chi nhánh tại Việt Nam trong khuôn khổ Hiệp định thương mại tự do giữa EU
và Việt Nam (VEFTA) vừa được ký kết, và công ty này phải đối mặt với sự phân biệt
đối xử của Việt Nam (ưu đãi dành riêng cho VNA) gây thiệt hại cho hoạt động
công ty tại Việt Nam thì khả năng Việt Nam bị kiện bởi công ty này là không thể
loại bỏ.
Ngoài ra, có lẽ
trong quan niệm của giới làm chính sách ở Việt Nam thì các doanh nghiệp tư
nhân, gồm các hãng hàng không ngoài VNA, vẫn là “thấp cổ bé họng” nên chính
sách ban hành ra dù có mang tính phân biệt đối xử thế nào thì cứ ráng chịu chứ
không phản kháng được. Cho dù có đúng như vậy nhưng cũng cần lưu ý rằng trong cơ
cấu cổ đông của những doanh nghiệp tư nhân này có một tỷ lệ đáng kể là nhà đầu
tư nước ngoài – là những nhà đầu tư được hậu thuẫn bởi Chính phủ nước xuất xứ
mà rất có thể Việt Nam đã ký kết FTA với họ, ví dụ như VEFTA. Như vậy, họ hoàn
toàn có quyền và năng lực kiện cáo Chính phủ Việt Nam đã phân biệt đối xử làm
phương hại đến lợi ích hợp pháp của họ ở Việt Nam.
Tóm lại, hành động
cứu trợ tài chính dành cho VNA dù vì lý do nào chăng nữa cũng là một hành động
dễ gây phản kháng nếu những bị hại tiềm năng có thể chứng minh được họ bị ảnh
hưởng đáng kể. Nói cách khác, trong thời buổi hiện nay với các ràng buộc từ các
FTA đã và sắp ký kết thì Việt Nam cần sớm từ bỏ các quan niệm sai lầm một thời
về và chấm dứt các hành động cứu trợ dành cho DNNN mang tính phân biệt đối xử.
(1)
https://cafef.vn/bo-gtvt-noi-ve-viec-hang-bay-tu-nhan-xin-uu-dai-doi-xu-binh-dang-nhung-phai-xem-xet-yeu-to-von-xuat-phat-tu-dau-20201202194223838.chn
(2)
https://www.uscc.gov/sites/default/files/2.15.12drake_testimony.pdf
No comments:
Post a Comment