Đừng để bị các con số điều khiển (Bài đăng trên TBKTSG ngày 10/10/2013, bản gốc)

Thông thường, các kế hoạch phát triển kinh tế được các cơ quan chức năng của Chính phủ đặt ra cho một kỳ nào đó, có thể là cho 1 năm sau,  3 năm sau, hoặc 5 năm sau, với những chỉ tiêu cụ thể, ví dụ như tăng trưởng GDP, lạm phát, lãi suất, tăng trưởng tín dụng, thâm hụt ngân sách, thâm hụt thương mại, nợ nước ngoài, xuất khẩu, nhập khẩu v.v... trong khoảng từ bao nhiêu đến bao nhiêu.

Các chỉ tiêu trên thường được Chính phủ trình trước Quốc hội để xin phê chuẩn. Quốc hội sau một số phiên họp và thảo luận sẽ phê chuẩn hoặc yêu cầu Chính phủ sửa đổi một số chỉ tiêu mà Quốc hội cho rằng là thích hợp hơn. Và khi đã được phê chuẩn thì các con số chỉ tiêu phát triển kinh tế đó gần như trở thành chỉ tiêu pháp lệnh. Việc hoàn thành như thế nào các chỉ tiêu này cũng là thước đo đánh giá chất lượng và năng lực hoạt động của Chính phủ. Bởi vậy, không hiếm khi trong quá trình thực hiện các chỉ tiêu do chính mình đề ra, Chính phủ vấp phải những khó khăn chủ quan và khách quan để rồi không hoàn thành được kế hoạch và buộc phải xin Quốc hội cho điều chỉnh (một số) các chỉ tiêu này.

Điều đáng nói trong quy trình trên là việc đưa ra được các con số chỉ tiêu kế hoạch. Khi lập kế hoạch, các cơ quan chức năng của Chính phủ dựa vào các số liệu kinh tế vĩ mô và vi mô hiện tại, và có thể áp dụng một số mô hình kinh tế lượng, để tính toán và đưa ra được một số chỉ tiêu kinh tế cần thiết. Cũng không hiếm khi các chỉ tiêu kinh tế có yếu tố duy ý chí, định tính, căn cứ vào các nghị quyết và quyết tâm chính trị nhiều hơn là các tính toán khoa học.

Chẳng hạn, có một luồng quan niệm khá phổ biến là tăng trưởng GDP phải đạt khoảng 7%/năm trở lên thì mới “đảm bảo” an sinh xã hội, việc làm và thu hẹp khoảng cách về thu nhập đầu người với các nước láng giềng. Bởi vậy, các kế hoạch phát triển kinh tế xã hội ngắn và trung hạn đều được xây dựng xoay quanh con số này và đã không hiếm khi đẩy nền kinh tế vào trạng thái nóng quá mức vì Ngân hàng Nhà nước buộc phải bơm tiền ra cấp tập còn Chính phủ thì cũng gia tăng vay mượn để “thúc” cho nền kinh tế đạt bằng được tốc độ tăng trưởng “đảm bảo” này.

Vào những thời kỳ khó khăn, người ta hiểu rằng không thể “thúc” nền kinh tế tăng trưởng với tốc độ cao và nguy hiểm như trên nữa nên buộc phải hạ chỉ tiêu tăng trưởng và một loạt chỉ tiêu khác có liên quan. Điều đáng lưu ý là việc điều chỉnh các chỉ tiêu đôi khi diễn ra dựa trên các phép tính số học đơn giản. Chẳng hạn, tăng trưởng GDP mấy năm trước trong khoảng 6%-7%/năm mà tốc độ tăng trưởng tín dụng đều trên 20%/năm, thậm chí trên 30%, thế nên người ta suy ra rằng để đạt tốc độ tăng trưởng  khoảng 5,5% như 1, 2 năm nay thì tốc độ tăng trưởng tín dụng phải tối thiểu phải đạt khoảng 20%. Nhưng rồi khi người ta nhận ra rằng con số này trở nên cao quá mức thì có cấp có thẩm quyền lại nói rằng tăng trưởng tín dụng phải là 15%, hoặc sau đó sửa xuống nữa còn 12%.

Dù là con số nào chăng nữa nhưng các con số khác nhau, liên tục được điều chỉnh, chứng tỏ 2 điều quan trọng. Thứ nhất, không có một cơ sở chắc chắn nào cho việc hình thành các chỉ tiêu kế hoạch, và việc các chỉ tiêu kế hoạch xa rời thực tế là điều phổ biến hơn, có thể tiên lượng được. Đôi khi, chỉ vì một biến cố ngoại lai bất ngờ xảy đến (ví dụ khủng hoảng tài chính), toàn bộ các chỉ tiêu kế hoạch cho dù trước đó có vẻ rất thực tế lại trở nên phi thực tế. Thứ hai, những nơi phê chuẩn các kế hoạch, như Quốc hội, lại càng không có một cơ sở chắc chắn nào làm chỗ dựa cho các quyết định của mình (duyệt hay không duyệt các chỉ tiêu kế hoạch do Chính phủ trình ra), ít nhất vì Quốc hội không nắm được nhiều thông tin, không có một lực lượng chuyên gia và công cụ trong công tác lập kế hoạch như của Chính phủ.

Trong bối cảnh đều có những bất cập từ cả 2 phía, phía xây dựng và đệ trình các chỉ tiêu kế hoạch (Chính phủ) và phía phê chuẩn các chỉ tiêu kế hoạch (Quốc hội), việc Quốc hội ép, nếu có, Chính phủ phải thực hiện cho được những chỉ tiêu kế hoạch của mình (Chính phủ), và/hoặc việc Chính phủ tự nguyện dốc hết sức, bằng mọi giá thực hiện cho bằng được các chỉ tiêu kế hoạch do chính mình đề ra thường sẽ không mang lại những kết quả thực tế tốt đẹp. Vì khi đó nền kinh tế được điều khiển bằng những “quyết tâm”, “quyết liệt”, “toàn hệ thống chính trị vào cuộc” v.v... chứ không phải bằng những công cụ và chính sách hợp với các quy luật kinh tế thị trường.

Tiếc rằng, nhiều người dường như không thấy được vấn đề và vẫn cứ loay hoay với việc điều chỉnh các chỉ tiêu kế hoạch đang diễn ra, ví dụ như việc xin nới trần thâm hụt ngân sách. Chắc chắn sẽ đến một lúc nào đó người ta sẽ phải nhận ra rằng nếu cứ để những con số vô tri, vô giác và vô nghĩa đó điều khiển mình thì nền kinh tế còn mãi sa lầy trong cái vòng luẩn quẩn bất ổn và tụt hậu.