Hiện nay, tình trạng
phát hành trái phiếu doanh nghiệp ồ ạt với lãi suất cao, đặc biệt là trái phiếu
của doanh nghiệp bất động sản, đang làm quan ngại các cơ quan chức năng không
chỉ bởi rủi ro mang đến cho người mua, ngày càng chiếm tỷ trọng lớn là cá nhân,
mà còn cho cả ngân hàng với tư cách là tổ chức bảo lãnh phát hành và/hoặc thanh
toán, cũng như tư cách nhà đầu tư, nắm giữ trái phiếu. Vì vậy, Ngân hàng Nhà nước
(NHNN) mới đây đã có văn bản về việc kiểm soát rủi ro trong hoạt động đầu tư trái
phiếu doanh nghiệp.
Nguồn cơn của nỗi
quan ngại nói trên chủ yếu xuất phát từ rủi ro nội tại của trái phiếu doanh
nghiệp được phát sinh bởi không có tài sản thế chấp (hoặc có thì cũng là tài sản
“giấy”) và không được xếp hạng tín nhiệm. Do vậy, khi xảy ra một sự đổ vỡ nào
đó thì trái chủ chỉ còn biết “bắc thang lên hỏi ông trời”. Không chỉ có vậy, đổ
vỡ ở khu vực doanh nghiệp sẽ lan sang khu vực tài chính, ngân hàng và kết cục
là lan ra toàn bộ nền kinh tế thực.
Thực ra, những rủi
ro như trên là tất yếu, song hành với sự tồn tại của trái phiếu doanh nghiệp.
Nói cách khác, đã chấp nhận cho doanh nghiệp phát hành trái phiếu thì cũng phải
(biết) chấp nhận những rủi ro nói trên.
Về khái niệm và bản
chất, trái phiếu doanh nghiệp thường/phải mời chào một lãi suất cao hơn là lãi
suất từ các khoản đầu tư cố định như tiền gửi kỳ hạn tại ngân hàng. Điều này là
do nó có nhiều rủi ro hơn. Phần lớn trái phiếu doanh nghiệp (tiếng Anh gọi là
corporate bond) chính là debenture, có nghĩa là một loại trái phiếu doanh nghiệp
không được bảo lãnh bằng tài sản thế chấp. Nhà đầu tư vào trái phiếu này phải
gánh chịu không chỉ rủi ro về lãi suất mà còn cả rủi ro về tín dụng, là rủi ro
mà doanh nghiệp phát hành trái phiếu mất khả năng chi trả cho trái phiếu của
mình.
Vì vậy, nhà đầu
tư trái phiếu doanh nghiệp cần phải biết đánh giá rủi ro tín dụng và khả năng
trả nợ của doanh nghiệp phát hành. Và cần không chỉ nhận thức được rằng lãi suất
tăng lên sẽ làm giảm giá trị khoản đầu tư vào trái phiếu của mình, mà còn phải
sẵn sàng đón nhận khả năng mất sạch tiền đầu tư khi doanh nghiệp vỡ nợ. Trong
nhiều trường hợp, trái chủ có thể may mắn nhận lại một phần khoản đầu tư của
mình, nhưng thờng chỉ là với tỷ lệ vài phần trăm mang tính... an ủi là chính.
Đó là chưa kể đến
hàng loạt rủi ro khác gắn liền với trái phiếu doanh nghiệp như rủi ro cho trái
chủ khi doanh nghiệp triệu hồi trái phiếu (khi, ví dụ, lãi suất trên thị trường
giảm đi), khi lạm phát tăng lên (làm giảm giá trị trái phiếu), hoặc rủi ro
thanh khoản (trái chủ cần bán trái phiếu nhưng không/khó bán vì ít/không có người
mua).
Như vậy, một khi Nhà
nước chấp nhận cho trái phiếu doanh nghiệp
tồn tại, tức hợp pháp hóa trái phiếu doanh nghiệp, thì vấn đề còn lại chỉ ở
phía bên mua – nhà đầu tư, với câu hỏi, làm thế nào để giảm thiểu rủi ro đầu tư
vào trái phiếu doanh nghiệp?
Giảm rủi ro đầu
tư trái phiếu doanh nghiệp có nhiều cách. Nhà đầu tư có thể đa dạng hóa tài sản
của mình, trong đó trái phiếu doanh nghiệp chỉ là một hạng mục đầu tư. Họ cũng
có thể đa dạng hóa hạng mục trái phiếu nắm giữ, ví dụ trái phiếu với kỳ hạn
khác nhau, hoặc trái phiếu doanh nghiệp cùng với trái phiếu Chính phủ và trái
phiếu đô thị...
Tất nhiên, sẽ có
những nhà đầu tư mạo hiểm, thà đầu tư với lợi nhuận cao, rủi ro cao chứ không
thích an toàn nhưng lợi nhuận thấp. Trường hợp này thì nhà đầu tư sẵn sàng chấp
nhận “canh bạc” trái phiếu doanh nghiệp mà không có chút bận tâm đến những thứ
“xa xỉ” như xếp hạng tín nhiệm, tình hình, triển vọng kinh doanh của doanh nghiệp...
Do vậy, nhà đầu
tư, kể cả là nhà đầu tư tổ chức như ngân hàng, khi đã chấp nhận cuộc chơi mang
tên “trái phiếu doanh nghiệp” thì phải “quán triệt” tinh thần lợi nhuận cao thì
rủi ro cao. Ở trên nghĩa này thì trái phiếu do doanh nghiệp bất động sản phát
hành hay không thì cũng không quan trọng và cũng không cần phải bận tâm (ít nhất
thì việc phát hành của họ cũng là hợp pháp). Nhà nước không cần phải lên tiếng
hoặc có hành động can ngăn/can thiệp để làm nhà đầu tư bớt “tham lam”, bởi nếu
làm như vậy thì sẽ “không xuể”, sẽ phải can ngăn người dân đừng đầu tư vào chứng
khoán, vàng, xổ số, cá cược (hợp pháp), thậm chí góp vốn mở doanh nghiệp...
Thay vào đó, điều
Nhà nước cần làm là ban hành đầy đủ các văn bản chế tài và giám sát tuân thủ với
các doanh nghiệp phát hành và tổ chức bảo lãnh, nhấn mạnh vào việc minh bạch
hóa thông tin theo luật định để nhà đầu tư có đầy đủ dữ liệu để làm cơ sở phân
tích, nếu muốn, cho các quyết định đầu tư của mình.
Với rủi ro hệ thống
cho ngân hàng, việc NHNN yêu cầu ngân hàng thương mại kiểm soát rủi ro trong đầu
tư trái phiếu doanh nghiệp như trong văn bản nói trên cũng là hợp lý, xuất phát
từ chức năng kiểm soát rủi ro hệ thống của họ. Điều cần lưu ý là liên quan đến
trái phiếu của doanh nghiệp bất động sản, NHNN chỉ yêu cầu một cách rất định
tính là “kiểm soát chặt chẽ” chứ không cấm đoán, ngăn cản bằng việc dựng nên
các chỉ tiêu định lượng cụ thể mang tính thắt chặt hơn. (1)
Sự định tính
trong văn bản trên cho thấy hai điều. Thứ nhất, có thể NHNN hiểu rằng doanh nghiệp
bất động sản phát hành trái phiếu là quyền luật định của họ (miễn là họ tuân thủ
luật pháp hiện hành trong việc phát hành) nên không thể cấm ngân hàng thương mại
đầu tư vào một sản phẩm tài chính hợp pháp. Nhưng do nếu NHNN không có hành động
cấm hay ngăn cản thì sợ sẽ bị coi là không làm tròn vai nhà quản lý nên dẫn đến
điều thứ hai. NHNN bằng việc ra văn bản trên (và những văn bản tương tự trước
đó) đánh tiếng cho thị trường biết họ đang “quan ngại”!
Thực tế, và cũng
liên quan đến sự định tính, định lượng nêu trên, như đã biết, NHNN đang trong
quá trình dự thảo thông tư thay thế Thông tư 36 sửa đổi một số quy định liên
quan đến tỷ lệ an toàn trong hoạt động của ngân hàng thương mại (EM KIỂM TRA LẠI GIÚP ANH XEM ĐÃ BAN HÀNH
CHÍNH THỨC CHƯA NHÉ). Theo đó, sẽ giảm tỷ lệ nguồn vốn ngắn hạn cho vay dài
hạn, đồng thời tăng hệ số rủi ro cho khoản vay bất động sản có dư nợ lớn. Dự thảo
này vấp phải sự phản đối khá mạnh mẽ của thị trường nên chưa biết có sửa đổi gì
nữa trước khi được thông qua hay không.
Nhưng điều rút ra
ở ngay dự thảo này là NHNN dù có muốn trực diện “tấn công” lĩnh vực bất động sản
thì cũng chỉ gián tiếp làm như vậy, trong phạm vi quyền lực và chức năng của
mình, thông qua điều chỉnh hệ số rủi ro và giảm tỷ lệ nguồn vốn ngắn hạn cho
vay dài hạn (mà biết chắc một phần đáng kể là cho vay dự án bất động sản).
Nếu ngân hàng
thương mại đảm bảo được vốn để đáp ứng được những yêu cầu cao hơn này thì họ cứ
“vô tư” mà cho vay bất động sản, nếu muốn. Còn việc đáp ứng những yêu cầu định
lượng trong văn bản của NHNN nói trên thì, với ngân hàng thương mại, chỉ là
chuyện nhỏ vì họ lúc nào cũng có thể trình ra những chứng cớ đã “tăng cường”,
“tích cực”, “nâng cao”, “tập trung rà soát”... Trên hết, ngay cả khi NHNN muốn
thanh tra, kiểm tra thì ngân hàng thương mại cũng biết cách đối phó, che mắt
các hạn mức, tỷ lệ này. (1)
Nói tóm lại, rủi
ro với trái phiếu doanh nghiệp là có thật, và thậm chí là lớn (và đang tăng
lên), nhưng là điều cần được coi là bình thường, phải chấp nhận (sau khi đã siết
chặt việc tuân thủ pháp luật trong phát hành), trừ khi đóng sập cửa thị trường
trái phiếu doanh nghiệp để khỏi có rủi ro.
Việc NHNN hay các
cơ quan chức năng “quan ngại”, muốn siết thị trường trái phiếu, nhất là của
doanh nghiệp bất động sản cũng là điều có thể hiểu được. Nhưng việc siết này có
hiệu quả đến đâu là điều bỏ ngỏ, bởi nếu muốn thì ngân hàng thương mại vẫn
“lách” được và, quan trọng hơn, cơ quan chức năng chỉ có thể siết trong phạm vi
hạn hẹp cho phép của pháp luật.
(1) http://vneconomy.vn/con-khat-trai-phieu-doanh-nghiep-bom-no-cham-20190823083158143.htm
No comments:
Post a Comment