Việc những cơ
quan công quyền sống bằng ngân sách vung tay quá trán đến mức hết cả tiền trả
lương và thanh toán các khoản nợ như ở Ủy ban Nhân dân Cà Mau và Thành ủy Bạc
Liêu đã bộc lộ thêm những góc khuất trong chi tiêu ngân sách. Khái quát hóa, với
tình trạng chi tiêu vô nguyên tắc, và thậm chí cũng chẳng “đúng quy trình”, như
thế này ở quy mô cả nước thì ngân sách nhà nước không thâm hụt mới là chuyện lạ.
Lấy trường hợp của
Thành ủy Bạc Liêu để minh họa. Theo báo Tiền Phong thuật lại thì khi bàn giao
giữa lãnh đạo cũ và lãnh đạo mới, trên sổ sách ghi còn 2,748 tỷ đồng quỹ nhưng
thực tế không còn tiền. Như vậy, chỉ có 3 khả năng xảy ra ở đây. Khả năng thứ
nhất, việc theo dõi, ghi nhận thu chi (công tác kế toán) đã có những bút toán gian
dối. Khả năng thứ hai là thủ quỹ đã thụt két (nếu khả năng đầu là sai). Hoặc khả
năng cuối cùng là cả công tác kế toán lẫn thủ quỹ đều có vấn đề, gian dối. Đến
khi vụ việc vỡ lở thì chỉ thấy nhắc đến rằng Ủy ban Kiểm tra tỉnh ủy Bạc Liêu “cho
người đi kiểm tra”. Như vậy, dù là khả năng nào xảy ra thì điều có thể rút ra
được ở đây là công tác giám sát tài chính của những cơ quan công quyền như thế
này là cực kỳ yếu kém, hầu như trên thực tế không có cơ quan chức năng nào chịu
trách nhiệm ngoài chính người trong cuộc là các cơ quan công quyền đó, có lẽ vì
không ai dám động đến họ, hoặc theo kiểu không ai tự ghè đá vào chân mình. Do
đó, các cơ quan công quyền như Tỉnh ủy Bạc Liêu trên thực tế đã biến thành những
lỗ đen về chi tiêu ngân sách và chẳng ai biết điều gì đang xảy ra trong đó, trừ
những người có trách nhiệm của chúng, bất chấp sự tồn tại của hàng rừng thủ tục
và quy trình về chi tiêu ngân sách cũng như hàng loạt cơ quan thanh tra, kiểm
tra, giám sát.
Ngoài vấn đề gian
dối, vô nguyên tắc, chuyện chi tiêu của Tỉnh ủy Bạc Liêu hay của Ủy ban Nhân
dân tỉnh Cà Mau còn làm toát lên một tinh thần “bất khuất” ở cái chỗ là mặc dù
biết rằng đã có nợ đọng từ các năm trước chuyển sang nhưng việc chi tiêu vẫn cứ
được đẩy mạnh để rồi không những nợ đọng chưa được giải quyết mà còn phát sinh
thêm nợ mới.
Nghĩ đi nghĩ lại thì chỉ thấy có 2 lý do có thể giải thích cho
tình trạng này. Thứ nhất, những người trong cuộc đã và đang ý thức rất rõ là họ
tiêu tiền của người khác nên chẳng việc gì phải chi tiêu theo kiểu vun vén như
từ túi tiền của bản thân. Mà để hợp thức hóa những khoản chi tiêu sao cho “đúng
quy trình” thì không ai giỏi hơn họ. Thứ hai, họ cho rằng những cơ quan như của
họ không thể bị cho phá sản hay đóng cửa hoặc “phạt vạ” như với doanh nghiệp tư
nhân, nên kiểu gì thì những khoản nợ đọng sẽ được ngân sách cứu giúp. Nếu đúng
vậy thì chừng nào Việt Nam chưa khống chế được 2 loại rủi ro đạo đức này (tiêu
tiền của người khác, và quá quan trọng để bị cho đóng cửa) thì chừng đó ngân
sách sẽ còn bị chịu áp lực bội chi ngày càng gia tăng.
Nhìn rộng ra trên
thế giới, không chỉ ở Việt Nam mà hầu như mọi nước đều có những vấn đề và những
rủi ro liên quan đến chi tiêu công như vậy. Điều khác biệt ở một số nước có
chính sách tài khóa lành mạnh là chi tiêu ngân sách được bạch hóa, gắn với
trách nhiệm giải trình và theo dõi của dư luận. Thêm nữa, kỷ luật chi tiêu được
chế tài rõ ràng, nếu vi phạm thì cứ chiểu theo luật mà xử lý.
Khi việc chi tiêu
được bạch hóa thì người có quyền lập và thực hiện chi tiêu sẽ không còn tự ý “vẽ”
ra các khoản chi và muốn chi bao nhiêu thì chi. Họ sẽ trở nên có trách nhiệm
hơn với việc chi tiêu như là từ tiền túi của mình, dù là từ tiền ngân sách, nếu
không muốn bị chất vấn, bị phê phán trên các phương tiện thông tin đại chúng để
rồi bị mất chức. Nhưng việc bạch hóa này sẽ khó thực hiện ở Việt Nam vì vẫn còn
nhiều lỗ đen mà công luận không được phép dòm ngó đến.
Nếu kỷ luật chi
tiêu được chế tài và xử lý nghiêm chỉnh thì thậm chí chính quyền phải đóng cửa
hoạt động nếu để thâm hụt ngân sách đến mức độ không còn tiền để duy trì các hoạt
động thường xuyên – chuyện xảy ra ở Mỹ hồi mấy năm trước. Ở đây chẳng có chuyện
quá quan trọng để bị đóng cửa. Nhưng ở Việt Nam thì đến việc đóng cửa, cho phá
sản doanh nghiệp nhà nước đã là cả một câu chuyện dài chưa có hồi kết, nói chi
đến các cơ quan công quyền.
Và nếu kỷ luật
chi tiêu được chế tài và xử lý nghiêm thì sẽ khó có chuyện mấy tỷ đồng bốc hơi
đi đâu mà không ai biết trong cả một thời gian dài, cho đến khi phải bàn giao
sang nhiệm kỳ mới thì mới lộ tẩy như ở Bạc Liêu. Những cá nhân và cơ quan liên
đới đến chuyện này chắc chắn sẽ bị những hình phạt thích đáng của pháp luật ở
các nước khác chứ không có chuyện cảnh cáo rồi... hòa như ở Việt Nam.
Nói tóm lại, nhìn
từ Bạc Liêu và Cà Mau, chuyện lạm chi ngân sách và gia tăng nợ công sẽ khó hy vọng
một bước chuyển biến tích cực ở Việt Nam nếu các giải pháp chỉ tập trung vào bổ
sung và hoàn thiện các quy trình hay kêu gọi nâng cao tinh thần trách nhiệm của
các cá nhân và tổ chức liên đới. Điều thiếu vắng và cần phải làm ngay là phải
minh bạch hóa tối đa chi tiêu ngân sách ở tất cả các cấp (và cũng qua đây công
luận sẽ thấy rõ cơ quan nào, tổ chức nào xứng đáng được hưởng bầu sữa ngân
sách, và cơ quan nào, tổ chức nào là ăn bám, vô dụng), giảm thiểu các lỗ đen mặc
nhiên được thừa nhận cho đến nay, và thay những biện pháp chế tài có như không
(như cảnh cáo, phê bình...) bằng những chế tài mang tính trừng phạt mạnh và
nghiêm khắc vào các cá nhân và tổ chức vi phạm.
No comments:
Post a Comment