Cho đến nay tại
Việt Nam có không ít vụ việc lùm xùm liên quan đến việc định giá tài sản để phục
vụ cho việc đầu tư, đặc biệt là khi liên quan đến các doanh nghiệp nhà nước hoặc
có vốn nhà nước. Điển hình gần đây nhất là vụ việc Mobifone mua AVG và Sabeco
thoái vốn tại dự án đất vàng tại thành phố Hồ Chí Minh. Trong cả hai vụ việc
này các cơ quan chức năng đã vạch ra những sai lầm, thiếu sót trong việc định
giá tài sản, cổ phần, dẫn đến khả năng gây thiệt hại lớn cho ngân sách nhà nước.
Vì thiệt hại cho
ngân sách nhà nước là điều khó có thể tránh khỏi nên các công ty cung cấp dịch
vụ định giá liên đới trong những vụ việc này không thể phủi tay, rũ trách nhiệm.
Ngoài ra, việc truy trách nhiệm những công ty này còn tạo ra những tiền lệ mang
tính răn đe những công ty cung cấp dịch vụ định giá khác, buộc chúng phải hoạt
động chuyên nghiệp hơn với chất lượng cao hơn trên tinh thần trung lập và có
trách nhiệm cao với dịch vụ của mình. Xử lý nghiêm những vụ việc sai phạm có
nguồn gốc từ (cố tình) định giá sai giá trị tài sản cũng là một kênh hữu hiệu
góp phần thúc đẩy cổ phần hóa, thoái vốn nhà nước tại các doanh nghiệp nhà nước,
cũng như phòng chống tham nhũng, thất thoát từ việc cổ phần hóa, thoái vốn, hoặc
đầu tư có yếu tố nhà nước.
Nhưng vấn đề đặt
ra là cần truy trách nhiệm và xử lý những công ty định giá trong các vụ việc
này như thế nào. Tuy đây là một vấn đề gần như không có tiền lệ ở Việt Nam
nhưng điều này không có nghĩa là cơ quan chức năng nhà nước sẽ mặc nhiên tiến
hành các biện pháp hành chính như phạt tiền, tước giấy phép hoạt động của các
công ty liên đới hoặc hình sự hóa các vụ việc này.
Ở nước ngoài,
cách thức xử lý các vụ việc nảy sinh từ vấn đề định giá tài sản, kể cả khi liên
quan đến nhà nước, thường là mang tính kinh tế, thông qua kênh tố tụng dân sự để
buộc các công ty định giá phải bồi thường khi chứng tỏ được là chúng đã (cố
tình) làm sai.
Vụ Chính phủ Mỹ
kiện S&P là một ví dụ phù hợp và có tính chất tương thích trong trường hợp
này, mặc dù S&P không phải là một công ty định giá tài sản, mà là một hãng
xếp hạng tín nhiệm. Hồi đầu năm 2013, Bộ Tư pháp Mỹ cáo buộc S&P có trách
nhiệm trong việc gây thiệt hại hàng nhiều tỷ đô la Mỹ cho nhà đầu tư trong cuộc
khủng hoảng tài chính năm 2008, do hãng này đã thổi phồng xếp hạng tín nhiệm
các loại chứng khoán thế chấp bằng bất động sản nhằm có thêm nhiều thương vụ
kinh doanh mới, từ đó làm lợi cho các nhà phát hành. Trên cơ sở đó, Bộ Tư pháp
Mỹ đòi S&P phải bồi thường 5 tỷ đô la Mỹ.
Phản ứng lại,
S&P tuyên bố kết quả xếp hạng của mình được bảo vệ bởi quyền được tự do
phát biểu, và cáo buộc ngược lại rằng cáo buộc của Bộ Tư pháp Mỹ là một hành động
trả đũa do hãng này đã hạ xếp hạng tín nhiệm của Chính phủ Mỹ.
Tuy nhiên, sau
hàng loạt thương lượng, đến đầu năm 2015 S&P đồng ý chi trả 1,5 tỷ đô la để
khép lại các vụ kiện bởi Bộ Tư pháp và chính quyền ở nhiều bang. S&P cũng đồng
ý chi trả 125 triệu đô la cho Quỹ hưu trí California với cùng lý do.
Trong những
thương vụ giữa các công ty tư nhân hoặc cá nhân khác, nếu có bên nào đó cho là
mình bị hại bởi kết quả định giá tài sản không chính xác thì nơi và người giải
quyết cũng vẫn là tòa án.
Năm trước, cũng tại
Mỹ, một chủ bất động sản đã kiện công ty bất động sản online Zilow vì cho rằng
công cụ “Zestimate” gây lùm
xùm của công ty này đã luôn định giá thấp hơn giá trị thật bất động sản của
mình, làm cản trở lớn đến việc
bán nhà của người này. Người chủ muốn bán bất động sản của mình ở vị trí đẹp với giá 626 ngàn đô la, gần bằng giá bà mua năm
2009. Nhà đối diện ở bên kia đường lớn hơn một chút nhưng được bán với giá cao
hơn nhà bà 100 ngàn đô la. Tuy nhiên, hệ thống định giá tự động của Zilow lại sử
dụng giá nhà mới hoàn thiện ở những vị trí kém hơn trong cùng địa hạt để làm
giá so sánh, và đưa ra cái giá chỉ là 562 ngàn cho nhà bà này. Bà kiện Zilow để
buộc công ty này hoặc phải bỏ công cụ Zestimate hoặc phải sửa đổi nó.
Zilow đã bác bỏ
cáo buộc “vô lý” này, cho rằng công cụ này được xây dựng bằng “công thức đặc
quyền”, là công cụ kiếm ăn chủ yếu của công ty vì đã được sử dụng rộng rãi để định
giá cho hàng trăm triệu bất động sản khắp nước Mỹ và qua đó thu tiền bán quảng
cáo.
Nhưng nhiều công
ty bất động sản và định giá khác cũng lên tiếng phê phán Zilow bởi nhiều trường
hợp giá của Zilow đưa ra quá chênh lệch với giá họ đưa ra và giá mua bán thực tế,
làm rối người tiêu dùng. Bản thân Zilow cũng thừa nhận có sai sót. Và tuy không
thừa nhận là “nhà định giá” nhưng Zestimate lại ước tính giá bất động sản, tức
là đã kinh doanh không phép. Bởi vậy, Zilow rơi vào thế bất lợi và nếu bị xử
thua thì rất có thể có nhiều người tiêu dùng ở các nơi khác tiếp tục lôi công
ty này ra tòa.
Quay trở lại với
các trường hợp liên quan, có yếu tổ nhà nước ở Việt Nam. Với Mobifone, giả sử
“không may” mà thương vụ mua AVG suôn sẻ và chỉ sau này thì vấn đề định giá thổi
phồng AVG mới được đặt ra. Lúc này, ngoài chuyện xử lý trách nhiệm hình sự cho
những sai phạm, cố ý làm trái của Mobifone và các bộ liên đới, điều có thể và cần
làm là cơ quan đại diện chủ sở hữu nhà nước của Mobifone (tức Bộ Thông tin và
Truyền thông) đứng ra kiện các công ty định giá AVG vì đã thổi phồng giá trị của
AVG, gây thiệt hại cho nhà nước.
Tương tự, đại diện phần vốn nhà nước của Sabeco (tức Bộ
Công thương) có thể đứng ra kiện công ty định giá với cáo buộc đã dùng các
phương pháp và cách thức định giá không thích hợp (gồm có việc
điều chỉnh các yếu tố khác biệt không trên cơ sở chứng cứ thị trường, theo ý kiến
trong báo cáo của Kiểm toán Nhà nước), làm giảm đáng kể giá trị doanh nghiệp
làm cơ sở xác định giá khởi điểm.
No comments:
Post a Comment