Ngân hàng Nhà nước
(NHNN) mới đây đã giảm lãi suất đối với tiền gửi dự trữ bắt buộc bằng VND của
các tổ chức tín dụng (TCTD) 0,5 điểm phần trăm, xuống 0,5%/năm. Lãi suất tiền gửi
bằng VND của Ngân hàng Phát triển Việt Nam, Ngân hàng Chính sách Xã hội, quỹ
tín dụng nhân dân, tổ chức tài chính vi mô; lãi suất tiền gửi của Kho bạc Nhà
nước, Bảo hiểm Tiền gửi Việt Nam tại NHNN bằng VND giảm 0,2 điểm phần trăm xuống
0,8%/năm.
Là nới lỏng hay
thắt chặt tiền tệ?
Quyết định trên của
NHNN được nhiều người nhìn nhận là một hành động nới lỏng tiền tệ. Thực ra thì
hiểu và lý giải thế chưa hoàn toàn đúng. Tiền được trả/bơm ra từ NHNN luôn có
thể được hiểu là nguồn cung tiền tăng thêm cho nền kinh tế. Khi NHNN cắt giảm
lãi suất tiền gửi dự trữ bắt buộc thì đồng nghĩa với đó là tiền lãi TCTD được hưởng/thu
về từ NHNN sẽ sụt giảm đi so với trước, tức là cung tiền của NHNN ra nền kinh tế
sẽ giảm tốc so với trước. Nói cách khác, mức độ nới lỏng của chính sách tiền tệ
của NHNN sẽ thu hẹp lại – tuy tiền vẫn được bơm thêm ra nhưng ở mức độ ít hơn trước,
nếu các yếu tố khác không thay đổi. (Lưu ý là điều này khác với thắt chặt chính
sách tiền tệ, là rút bớt tiền về).
Tương tự như vậy
là lãi suất tiền gửi bằng VND của một số TCTD, Kho bạc Nhà nước và Bảo hiểm tiền
gửi. Tiền gửi này không phải là tiền gửi dự trữ bắt buộc của TCTD tại NHNN nên
đương nhiên được hưởng một lãi suất cao hơn lãi suất tiền gửi dự trữ bắt buộc
(0,8%/năm so với 0,5%/năm). Tuy nhiên, do lãi suất tiền gửi này bị cắt giảm từ
1%/năm xuống 0,8%/năm nên cũng có thể nói rằng chính sách tiền tệ của NHNN sẽ bớt
nới lỏng hơn so với trước, nếu mọi yếu tố khác không thay đổi.
Do đó, việc một số
người gắn hành động hạ lãi suất nói trên của NHNN với xu hướng các TCTD tiếp tục
điều chỉnh giảm lãi suất huy động trên thị trường (1) là rất khiên cưỡng. Xu hướng
giảm lãi suất này có thể do những nguyên nhân khác chứ chắc chắn không phải là
do hành động trên của NHNN, vì hiệu ứng ngược của nó như đã phân tích.
Về phía NHNN, lý
giải động thái hạ lãi suất tiền gửi nói trên của mình, NHNN cho biết việc này sẽ
“tác động giảm các loại lãi suất khác trên thị trường” (2). Nhưng, như đã được
chỉ ra ở trên, việc giảm tốc nới lỏng chính sách tiền tệ thực ra sẽ cản trở việc
cắt giảm các loại lãi suất khác trên thị trường chứ không phải là ngược lại.
Sẽ thúc đẩy
TCTD đưa vốn ra nền kinh tế?
Bên cạnh mục đích
hạ mặt bằng lãi suất, hành động của NHNN còn được cho là sẽ thúc đẩy các ngân
hàng đưa vốn ra nền kinh tế (2). Dường như người ta cho rằng hiệu ứng này sẽ nảy
sinh khi tiền gửi của TCTD tại NHNN sẽ giảm đi vì lãi suất thấp hơn, kém hấp dẫn
hơn, buộc TCTD phải rút bớt tiền gửi NHNN về để cho vay ra nền kinh tế, nếu
không muốn “ế” vốn.
Tuy nhiên, cần
lưu ý lại rằng NHNN hạ lãi suất trước hết là đối với tiền gửi dự trữ bắt buộc.
Có nghĩa là dù TCTD muốn hay không, lãi suất có hấp dẫn hay không thì TCTD vẫn buộc phải gửi,
theo quy định, một tỷ lệ nhất định vốn huy động của mình tại NHNN, chứ không có
lựa chọn nào khác, ví dụ, có gửi hay không, gửi bao nhiêu và trong thời gian
bao lâu. (Lưu ý là có chuyên gia đã sai lầm khi nói rằng TCTD “có thể điều chỉnh
quy mô lượng dự trữ bắt buộc” (2)).
Mà như đã nói ở
trên, do chỉ được hưởng một lãi suất thấp hơn từ NHNN sau đợt điều chỉnh này
nên thực ra lượng tiền mà TCTD sẵn sàng cho vay ra nền kinh tế (gồm tiền lãi trả
bởi NHNN) sẽ là ít hơn so với trước đây, nếu mọi yếu tố khác không thay đổi.
Ngay cả đối với
tiền gửi của các tổ chức khác tại NHNN như của Bảo hiểm tiền gửi, Kho bạc Nhà
nước... thì tuy đây không phải là tiền gửi bắt buộc trên nghĩa đen nhưng vẫn là
bắt buộc trên thực tế do pháp luật hiện hành yêu cầu, quy định như vậy. Chẳng hạn,
các tổ chức này không được gửi (một số loại) tiền tại các TCTD mà phải gửi tại
NHNN. Bởi vậy, khi lãi suất đối với loại tiền gửi này giảm đi thì đương nhiên
là lượng tiền mà các tổ chức này có trong tay để cho vay ra nền kinh tế sẽ giảm
đi so với trước.
Công cụ tiền tệ
không còn tác dụng nữa?
Ở chiều hướng ngược
lại, có người cho rằng quyết định của NHNN cũng cho thấy cơ quan này không còn
nhiều lựa chọn và đã sử dụng gần hết những công cụ đang có. Việc hạ lãi suất
mang tính tâm lý hơn kinh tế. “Công cụ tiền tệ đã không còn tác dụng nữa” (2).
Có lẽ ý kiến này
xuất phát từ hiểu biết rằng TCTD không cho vay được ra nền kinh tế nên mới phải
gửi vào NHNN để hưởng lãi; nên NHNN phải hạ lãi suất tiền gửi tại NHNN để khuyến
khích/buộc TCTD tăng cường cho vay nền kinh tế thay vì đem gửi NHNN.
Như nói ở trên,
việc gửi tiền ở NHNN thường không phải là chủ đích của TCTD mà thường là do “bắt
buộc” nên việc gửi tiền ở đây chỉ là “đặng chẳng đừng”. Do đó, việc NHNN hạ lãi
suất tiền gửi tại NHNN không có nghĩa là TCTD không cho vay được ra nền kinh tế
và chính sách, công cụ tiền tệ không còn tác dụng nữa. Bằng chứng tối thiểu là
vẫn có tăng trưởng tín dụng dương (đáng kể chứ không quá thấp, kể cả so với khu
vực và thế giới); lãi suất huy động vẫn neo cao chứ không tụt đột ngột (và xuống
quá thấp).
Để cắt giảm
chi phí?
Một số lãnh đạo
ngân hàng cho rằng việc hạ lãi suất các khoản tiền gửi tại NHNN chỉ là động
thái giảm chi cho ngân sách. Vì thực tế, bên phải trả lãi suất cho lượng tiền gửi
dự trữ bắt buộc là NHNN, hay nói cách khác là tiền Ngân sách Nhà nước (2).
Cần lưu ý rằng
Ngân sách Nhà nước với ngân sách của NHNN là hai điều đôc lập với nhau trên
nguyên tắc. Có nghĩa là khoản thu/chi của NHNN không phải là thu/chi của Ngân
sách Nhà nước. Nên khoản tiền “tiết kiệm” được từ việc cắt giảm lãi suất tiền gửi
tại NHNN không đồng nghĩa với việc Ngân sách Nhà nước tránh được việc phải chi
ra một khoản tương ứng.
Cũng có luồng ý
kiến cho rằng quyết định giảm lãi suất mới đây của NHNN nhằm mục tiêu chủ
yếu là giảm chi phí hoạt động cho NHNN (3).
Nếu NHNN là một
doanh nghiệp, một ngân hàng thương mại thông thường thì hiểu thế cũng không
sai. Nhưng ở đây NHNN là ngân hàng trung ương, không phải hạch toán lợi nhuận;
nguồn tài trợ cho chi phí hoạt động không phải đến từ việc kinh doanh nguồn tiền
gửi của TCTD và các chủ thể kinh tế khác. Do đó, NHNN không phải tìm cách cắt
giảm chi phí hoạt động bằng cách, ví dụ, cắt giảm lãi phải trả cho TCTD.
Ngoài ra, đã gọi
là dự trữ bắt buộc thì NHNN có quyền áp dụng bất cứ lãi suất nào cho số tiền gửi
này (và mọi khoản tiền gửi khác tại NHNN nói chung). Do vậy, nếu hiểu theo ý ở
trên thì NHNN lẽ ra phải luôn luôn duy trì lãi suất tiền gửi dự trữ bắt buộc là
0%/năm từ trước đến nay để “tiết kiệm” chi phí hoạt động, chứ không việc gì phải
duy trì lãi suất tới vài ba phần trăm/năm như trước đây.
(2) https://cafef.vn/ha-lai-suat-tien-gui-du-tru-bat-buoc-co-the-thuc-day-tin-dung-20200808095747966.chn
(3) https://cafef.vn/vi-sao-nhnn-giam-lai-suat-du-tru-bat-buoc-20200808112852216.chn
No comments:
Post a Comment