Sao chúng nó ăn dầy thế?

Tình cờ hôm nay có một bạn làm tại một tờ báo hỏi ý kiến tớ về chuyện nông dân bán cá tra bị doanh nghiệp xuất khẩu ép giá chỉ có 1 USD/kg, trong khi doanh nghiệp xuất với giá 2,5 USD/kg. Đại loại bạn này thấy bất bình cho nông dân quá, và thấy căm doanh nghiệp xuất khẩu cá tra vì độc quyền (?) nên ra sức chèn ép nông dân quá.

Tớ hoảng quá, vội phải nói ngay rằng chẳng phải vô cớ tự nhiên nó mua giá thấp, bán giá cao được thế đâu. Vì hôm lâu lâu tớ về gặp ông gì người Mỹ của AmCham, nói chuyện thì mới được biết rằng để đưa được hàng nhập khẩu vào các siêu thị Mỹ, ví dụ như Walmart thì doanh nghiệp (VN) phải đáp ứng được một loạt điều kiện mà nhiều trong số đó rất khắt khe, khó thực hiện (tớ nghe không thôi mà ù hết cả tai vì chẳng hiểu mô tê gì, lằng nhằng cực). Bởi vậy thường doanh nghiệp phải xuất qua một công ty trung gian của/ở Mỹ sẽ thực hiện những thủ tục này. Đương nhiên như vậy thì chi phí sẽ đội lên. Doanh nghiệp đâu có phải là được hưởng hết phần chênh lệch giữa giá mua đầu nguồn với giá bán cuối nguồn đâu?

Thứ nữa, tớ nói với bạn này rằng bị ép giá vậy mà nông dân vẫn tiếp tục nuôi và bán cá tra cho doanh nghiệp xuất khẩu thì chứng tỏ mức giá vậy vẫn có lãi, và có khi họ kêu thế để được trợ cấp từ chính phủ. Nếu không thì đương nhiên họ sẽ phải đóng ao (và bạn này xác nhận rằng có thế thật) và cái bọn doanh nghiệp dã man kia sẽ hết đường ép giá.

Ngược lại, vì xuất khẩu là tự do cạnh tranh (đúng thế không nhỉ?) nên lẽ thường nếu doanh nghiệp này mà ép giá quá đáng thì nông dân sẽ tự biết mà không bán cho nó nữa, mà bán cho thằng khác. Nhưng nếu họ vẫn cứ phải bán cho bất cứ thằng nào thì chứng tỏ một điều rằng cung đã quá dư thừa. Đương nhiên lúc đó doanh nghiệp, bất kể dã man hay không, không ngu gì mà không ép giá. Còn nông dân nếu khôn ra thì hoặc phải đóng ao, hoặc phải chọn thời điểm nuôi và xuất cá. Không làm được thế, tức ngược lại với khôn, thì đương nhiên phải trả phí không khôn, và tớ kết luận rằng đời có công bằng lắm đâu.

Để thêm phần thuyết phục, tớ mới nói rằng ở VN rất hay có cái kiểu nói thế này. Mớ rau muống mua tại ruộng chỉ có 1.000 đồng, thế mà về đến chợ được bán với giá 5.000 đồng, chứng tỏ bọn con buôn ăn lãi cực nhiều, và cần phải có biện pháp cắt giảm cái lợi nhuận vô ý này đi. Tớ phải nói rằng nếu thấy ngon, sao không đi buôn rau đi? Ai thức khuya, ai dậy sớm đi chợ mua rau, thồ trên xe mấy chục km mang về chợ, chịu tai nạn, chịu thiệt khi rau hư hỏng, thuế chợ, làm luật v.v... để đổi lấy cái giá bán như vậy?

Chuyện sữa trẻ em cũng vậy. Thiên hạ sôi sục khi thấy giá nhập và giá bán lẻ quá chênh nhau. Tớ không biết rõ lý do nhưng thấy không ngạc nhiên lắm nếu giá chênh lệch vậy, vì xét ra thị trường sữa là thị trường hình như khá là cạnh tranh đấy chứ, từ đầu nhập đến đầu bán lẻ, nên khó có khả năng một doanh nghiệp nào đó làm giá (ở mức đủ lớn) được, theo kiểu giá độc quyền hoặc gần độc quyền.

Tớ chưa kịp nói với bạn ở trên, khi hình như bạn ấy ấm ức muốn đề xuất nhà nước phải can thiệp vào cái tình trạng ép giá cá tra như nói trên. Tớ muốn can bạn ấy rằng hãy để thị trường tự điều chỉnh. Cứ can thiệp thì nhà nước tiếp tục tốn tiền trợ cấp cho nông dân tiếp tục nuôi để càng ngày càng dư thừa, còn doanh nghiệp thì hoặc là tha hồ ép giá, hoặc là lại lấy tiền trợ cấp của nhà nước (ví dụ như vay với lãi suất 0% để mua cá như với mua tạm trữ lúa). Đây là một điển hình cho phân bổ lãng phí nguồn lực trong nền kinh tế. Xét cho cùng, (một bộ phận) nông dân không nuôi cá tra thì sẽ tự khắc tìm được cái gì đó để làm, chứ có phải cứ thế bó tay chịu chết đâu? Sao cứ phải dồn nguồn lực (cả công lẫn tư) vào đó làm gì?